بررسی مستندی از زندگی پری صابری/ فیلمی که ساختش ۴ سال طول کشید

مهر: پنجاه و سومین برنامه از سری برنامه‌های مستندات یکشنبه خانه هنرمندان ایران، یکشنبه ۲۶ فروردین ۱۴۰۳ به نمایش مستند پرتره پری صابری با عنوان «پری بانو» به کارگردانی بیژن شکرریز اختصاص داشت.

پس از نمایش این مستند، نشست نقد و بررسی آن با حضور رضا صائمی، بیژن شکرریز و علیرضا حسینی تهیه‌کننده مستند در سالن ناصری خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

علیرضا حسینی در این نشست درباره تولید مجموعه مستندهای پرتره درباره چهره‌ها توضیح داد: ما مجموعه مستندی را برای تلویزیون آماده کردیم که یکی از قسمت‌های آن درباره پری صابری بود. در واقع ابتدا قرار نبود این کار را برای تلویزیون بسازیم و مستندی ۱۲۰ دقیقه‌ای آماده شد. بسیاری از تصاویر این مستند در مستند ۶۰ دقیقه‌ای تلویزیونی نیست. مستندی که امروز دیدیم، ۷۰ درصد با آن اثر که از تلویزیون پخش شد، متفاوت بوده و سکانس‌های متفاوتی دارد.

رضا صائمی در ادامه این نشست گفت: سکانس افتتاحیه این مستند برایم جالب توجه بود. در اینجا آقای شکرریز مستند را با جهان ذهنی خانم صابری آغاز می‌کند. زمانی که خانم صابری از تصویر، رنگ و زندگی صحبت می‌کند و این موضوع آغاز روایت کارگردان در مستند است. باید دلیل این اتفاق را جویا شد.

بیژن شکرریز در پاسخ گفت: ابتدا باید بگویم که جای پری صابری در این جلسه خالی است. او سخت بیمار بوده و در بستر است. پری صابری گنجینه‌ای از گذشته تئاتر ایران و شخصیت‌هایی بوده که آنها را دیده است. وقتی پیشنهاد ساخت مستند از خانم صابری را دادم، تهیه‌کننده از آن استقبال کرد. بنابراین کار را با شوق زیادی شروع کردیم. درباره چرایی سکانس شروع مستند نیز باید بگویم که عمده این اتفاق به پروسه تدوین آن مربوط می‌شود. علاوه بر این شخصا کارم را با عکاسی و سپس سینمای مستند شروع کردم. بنابراین فضاسازی که خانم صابری داشت، رنگ و تصویر را در ذهن من تداعی می‌کرد. مجموع این عوامل سبب شد تا در تدوین به این شروع برسیم.

وی افزود: یکی از شخصیت‌هایی که خیلی خوب توانستم با آن ارتباط برقرار کنم، خانم صابری بود. ایشان تصویر و نور و دوربین را می‌شناخت و همین موضوع سبب شد تا کار برای خودم نیز جذاب‌تر شود. کتابی را از ایشان آماده کردم با عنوان «بانوی رند» که اکنون خوشبختانه به چاپ سوم رسیده است. در این کتاب که مجموع مصاحبه‌های من با ایشان است صحبت‌های مهمی مطرح شده است. البته مطالب دیگری نیز وجود دارد که با آن می‌توان جلد دوم آن را نیز آماده کرد. خانم صابری حافظ را رند خطاب می‌کرد، ولی خودشان نیز بانوی رندی هستند و ذهنیت بسیار خوبی از افرادی چون گلستان، شاملو، فروغ و چهره‌هایی از این دست دارد.

صائمی در ادامه این نشست خطاب به شکرریز گفت: در بسیاری از آثار مستند پرتره ما، تصویر مصاحبه کننده دیده می‌شود اما در اینجا شما آگاهانه خود را حذف کرده‌اید. به همین دلیل ما در اینجا با یک خود زندگی پنداری سوژه مواجه هستیم. به صورتی که خود شخصیت از زندگی‌اش می‌گوید. همچنین با روایت او از شخصیت‌های دیگری چون گلستان، صادق هدایت و مصدق مواجه ایم. این روایت‌ها دست به دست هم می‌دهند که ما شکل کلی جالب توجهی ببینیم.

بیژن شکرریز در پاسخ گفت: من و آقای حسینی ۱۷ سال است که با هم کار می‌کنیم. به همین دلیل خیلی خوب یکدیگر را می‌شناسیم و همیشه درباره فرم ساختاری با هم مشورت می‌کنیم. ما تاکنون ۴۸ مستند از ۴۸ شخصیت مهم ساخته ایم. کاراکتر هر کدام از این افراد با یکدیگر متفاوت بوده و از همین رو فرم مستندها نیز متفاوت است. ما در مشورت با یکدیگر خیلی سریع به نتیجه می‌رسیم. در این مستند نیز، خود پری‌بانو روایتگر است. ما این توجیه را ایجاد کردیم تا ایشان بداند که قرار است خودش داستان را روایت کند. ایشان نیز خیلی خوب از پس کار برآمده و درست آن را انجام داده است.

وی افزود: لازم است بگویم که تدوینگر در این مستند خلاقیت تازه و زیبایی به کار برده است. البته این وظیفه تدوینگر است که چیزی به کار اضافه کند و خوشبختانه این اتفاق رخ داده است.

علیرضا حسینی در ادامه این نشست بیان کرد: در پروسه تولید اثر، تا جایی که بتوانیم شخص دیگری را به مستند اضافه نمی‌کنیم. زیرا جدا از اتلاف وقت، شخصیتی چون خانم صابری به قدری صحبت دارند که ما گاهی مجبور هستیم نیم ساعت از صحبت‌ها را به نفع ریتم کار حذف کنیم. علاوه بر این پژوهش خیلی خوبی در این کار صورت گرفت و سوال‌های خوبی داشتیم که به کار کمک کرد. تاکنون ۱۰۰ بار این مستند را دیدم و این عادت من در نهایی کردن کار است؛ زیرا در هر بار دیدن می‌توان با حذف یا جابه جایی سکانسی، به کیفیت کار افزود.

وی با بیان اینکه این آثار تاریخ شفاهی هستند که باید تولیدشان ادامه پیدا کند، ادامه داد: ما در این کار نگاه نقادانه نداشتیم. در واقع دوست داشتیم روایتی از کارهای خانم صابری را داشته باشیم. البته مخاطب می‌تواند نقد خود را نسبت به ایشان و کلیت کار داشته باشد. پری صابری شخصیتی است که به هر چیز که خواسته، رسیده است. در واقع او با تلاش و جسارت خود هدف‌هایش را به دست آورده است. ما ۴ سال درگیر این کار بودیم و این موضوع در چهره پری‌بانو مشهود است. این موضوع کار را بسیار دشوار کرده بود. اما خانم صابری به قدری جذابیت دارد و همکاری خوبی با ما داشت، که این کار برایمان جذاب بود و با علاقه آن را جلو می‌بردیم.

شکرریز درباره پایان‌بندی مستند نیز بیان کرد: پایان‌بندی مستند ایده تدوینگر بوده است؛ در واقع بسیاری از ساختارهای زیبایی‌شناسانه کار حاصل ذوق‌های اوست.

حسینی در بخش دیگری از این نشست گفت: خود خانم صابری، مستند را در شرایطی که حال‌شان بهتر بود و انرژی بیشتری داشتند یک بار دیدند و خوشبختانه راضی بودند. خانم صابری از همه کسانی که به او چیزی آموختند و کاری برایش کردند تشکر می‌کرد و هیچ کس را از قلم نمی‌انداخت، این ویژگی اخلاقی پری صابری است.

علی دهکردی علیرضا تابش، مهدی میامی، مازیار فکری ارشاد، ایرج راد و مهناز مظاهری از جمله افراد حاضر در این مراسم بودند.