«کمربند سبز»راهکاری دانش‌بنیان برای جلوگیری از فرسایش خاک و گرد و غبار

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: خسارات ۱۲ میلیارد دلاری آلودگی هوا به کشور، آنقدر چشم گیر است که دولت به فکر راهکاری با استفاده از افراد مستعد بومی باشد موضوعی که امروز می‌تواند یکی از معضلات شهرهای کشورمان را کاهش دهد.

کارشناسان عقیده دارند که می‌توان با راهکارهای دانش بنیان مانند تثبیت خاک با چسب‌های طبیعی و سازگار با محیط زیست از یک سو و همچنین ایجاد بادشکن‌های کمربندی با استفاده از درختانی مانند سنجد آلودگی و غبار را کاهش داد.

وحید شادفر کارشناس ارشد منابع طبیعی یکی از کسانی است که راهکار دانش بنیان او بعد از ۲۲ سال سابقه کار و تحقیقات مورد استقبال دولت و همگان قرار گرفته است با وی درباره دیوار سبز و قوانینی که در این حوزه در کشور دارد همچنین اهمیت آن و تجربه دیگر کشورها گفتگو کردیم. این کارشناس بر روی کاشت درخت سنجد با هدف بادشکن طبیعی و سبز کارهای عملی کرده است.

قدری درباره اهمیت دیوار سبز و کاهش آلودگی بگویید

وزیر بهداشت چندی قبل اعلام کرد که فوت سالانه ۵۰ هزار نفر در کشور به دلیل پیامدهای ناشی از آلودگی هوا ثبت شده است وی همچنین اعلام داشت که مجموع هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از بیماری‌ها، درمان، مرگ‌ومیرها و پیامدهای اجتماعی آن، سالانه بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار است.

همچنین در نشست علنی سه شنبه ۲۶ فروردین امسال – مجلس شورای اسلامی گزارش کمیسیون کشاورزی، آب و محیط زیست در مورد تصویب تقاضای تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست، در مقابله با پدیده گرد و غبار از سال ۱۳۹۵ تاکنون از سوی سخنگوی کمیسیون کشاورزی در صحن علنی مجلس قرائت نمود و نمایندگان با تقاضای تحقیق و تفحص از این سازمان موافقت کردند.

اما به راستی آیا تثبیت ریزگردها و گردو غبار از هر نوع و از هر منبع که باشد و منجر به آلودگی هوا و بروز خسارات می‌گردد، راهکار ندارد؟ این سوالی است که باید به آن پاسخ دهیم. در پاسخ به این سوال باید یادآوری کنم که ۸۰ سال قبل، کشورهای دیگری نیز بدتر از ما به این معضل مبتلا و همین مشکل را داشتند و البته حل کردند، راهکاری به مراتب آسان؛

در واقع چه راهکاری؟

ابتدا باید گفت که گرد و غبار ۸۰ سال قبل در کالیفرنیا- آمریکا به دوره طوفان‌های گرد و غبار شدیدی گفته می‌شود که از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۶ میلادی (در برخی مناطق تا ۱۹۴۰) خرابی‌های فراوانی در زیست‌بوم و کشاورزی دشت‌های آمریکا و کانادا به بار آورد. این پدیده در اصل ناشی از خشکسالی‌های شدیدی بود که دست به دست چند دهه اتفاق افتاده بودند: آنچه تاریخ کشاورزی آمریکا، به یاد دارد کشت و زرع بدون چرخش و آیش، بدون کشت پوششی و یا سایر روش‌های پیشگیری از فرسایش خاک بود که طی خشکسالی‌های طولانی دهه ۱۹۳۰، خاکِ خشک تبدیل به گرد و غبار شد، به شکل ابرهای تیره عظیم، بسوی شرق و جنوب رانده می‌شد. این ابرها گاه تمام آسمان مسیر را تا شهرهای ساحل شرقی همچون نیویورک و واشنگتن دی‌سی تیره می‌کردند.

اولین کنش‌گاه‌های کشاورزی، عمدتاً مزارع دامداری آزادچَر بودند؛ با این وجود، زمستان‌های سخت ۱۸۸۶ و چند سالِ پس از آن و نیز عدم تعادل دام و مرتع که با خشکسالی کوتاه مدت ۱۸۹۰ روی داد، به تکیه هرچه‌بیشتر بر زراعت و توسعه زمین‌های زراعی منجر شد. در ۱۴ آوریل ۱۹۳۵ که یکشنبه‌ی سیاه نام گرفت، بیست مورد از بدترین «کولاک‌های سیاه» رخ دادند و خسارت‌های بی‌اندازه به بار آمد، روز شبیه شب گردید و شعاع دید تا کمتر از یک‌ونیم متری کاسته می‌شد. تا سال ۱۹۴۰، دو و نیم میلیون نفر به بیرون ایالت‌های واقع در دشت‌های بزرگ نقل مکان و مهاجرت کردند

چاره‌سازی‌های دولت آمریکا جالب بود در ۱۰۰ روز اول ریاست جمهور روزولت در سال ۱۹۳۳، برنامه‌های دولتی محافظت خاک و بازیابی توازن بوم‌شناختی کشور تهیه و اجرای آنها آغاز شد. وزیر کشور در آگوست آن سال دفتر فرسایش خاک را تأسیس کرد که در سال ۱۹۳۵ به وزارت کشاورزی منتقل شد و دفتر حفاظت خاک نامید و در حال حاضر دفتر خدمات حفاظت از منابع طبیعی نام دارد. رئیس جمهور روزولت در یکی از نخستین برنامه‌های نیودیل (قرار جدید) دستور داد تا سپاه غیرنظامی حفاظت از محیط زیست، کمربند عظیمی از ۲۰۰ میلیون درخت را از کانادا تا ابیلین (شهری در مرکز تگزاس) بکارند، تا بادشکن، نگهدارنده آب در خاک و تثبیت‌کننده خاک باشد.

دولت همچنین شروع به آموزش کرد و مزرعه‌داران برای حفاظت خاک و روش‌های ضد فرسایش را باب کرد. تا ۱۹۳۸ با تلاش‌های انبوه حفاظت، میزان گرد و غبار ۶۵ درصد کاهش یافته بود. در پاییز ۱۹۳۹ پس از حدود یک دهه گرد و خاک، بالاخره بارندگی عادی به منطقه برگشت.

البته ۵۰ سال قبل، کشور چین نیز تمام موفقیت‌های خود را در امر جلوگیری از بیابان‌زایی، مرهون و مدیون همین احداث بادشکن در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنایع، راه و ترابری و پیرامون کلانشهرهای…. خود است. یا کشور آرژانتین و… کشور ایران سالانه نزدیک به ۹ درصد درآمد ناخالص ملی خود یعنی معادل ۸۰ هزار میلیارد ریال در اثر خسارات زیست‌محیطی از دست می‌دهد.

یعنی خسارات این طور مهم هستند؟

بله؛ بر اساس گزارش بانک جهانی: بیشترین خسارات در بخش آب، اراضی کشاورزی، جنگل‌ها و مراتع، تالاب‌ها و فرسایش خاک می‌باشد. خسارات ذکر شده بطور متوسط ماهانه بیش از ۳۳ هزار تومان از سفره خانوارهای ایرانی کم می‌کند! به‌نظر می‌رسد با جلوگیری از خسارات زیست محیطی، اصلاح مدیریت‌ها و آموزش مردمی، می‌توان بخشی از هزینه‌های تحمیل شده به مردم را حذف کرد.

برای جلوگیری چه باید کرد؟

در سیاست‌های کلی نظام بخش کشاورزی ابلاغی مقام معظم رهبری آمده است تولید بیشتر، توسعه اقتصادی روستاها، الگوبرداری از طرح‌های موفق کشورهای پیشرو؛ لذا باید از دولت مردان پرسید آیا زمان آن نرسیده که از بخش خصوصی (که جهت مقابله با ریزگردها و آلودگی هوا) بیش از ۷۰ درصد راه را رفته است، حمایت کنید یا کمک بگیرید؟ طبق مدارک موجود بخش خصوصی از سال ۷۹ به دولت و دولت‌ها، اعلام آمادگی نموده است! و صدالبته کارشناسان ایرانی، دست پرورده دکتر کوثرها و دکتر کردوانی ها و… بهتر از مدل‌های خارجی، حرف برای گفتن دارند.

در راستای طرح تولید و کاشت یک میلیارد اصله نهال در کشور و بر اساس مصوبه کارگروه پیشگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد، یکی از راه‌های صیانت از اراضی حاکمیتی را ایجاد فرسایش و (بادشکن) اطراف شهرها می‌دانند و از سوی دیگر مرزبندی و مشخص کردن محیط اراضی کشاورزی و دوری جستن از منازعات و سو تفاهم‌ها در روستاها، از طرفی ماده ۱۵ قانون هوای پاک، ماده ۲۱ – ماده ۲۲ و تبصره ۱ و ۲ ماده ۲۷ قانون هوای پاک (مصوب سال ۹۶) که وزارتخانه‌های مختلفی را مکلف به تخصیص اعتبار و صراحتاً همکاری در امر درختکاری، در قالب احداث بادشکن الزام نموده، است.

یعنی قانوناً باید چه کاری صورت گیرد؟

بله؛ می‌توان اذعان داشت که در اجرایی نمودن پروژه احداث بادشکن، در کشور قوانین صریح زیادی وجود دارد، قوانینی چون تبصره ۳ ماده ۹۶ قانون شهرداری‌ها. مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری سال ۶۹ ضوابط تأمین فضای سبز کنار اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها و معابر درجه ۱ و ۲ بعمق ۱۰ تا ۳۰ متر درون بافت – قوانین زیست محیطی، صنعت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی- بند ه ماده ۷ آئین نامه اجرایی (ب)، (ج) و (د) ماده ۴۵ قانون وصول درآمدهای دولت و مصرف آن در مواردی از جمله فضای سبز (۲۰/۹/۷۵ هیأت وزیران)

ماده ۲ آئین نامه اجرایی قانون جلوگیری از آلودگی هوا به استناد ماده ۳۵ قانون جلوگیری از آلودگی هوا ۱۳۷۴. و نهایتاً ماده ۱۰، ۱۱ و ۱۲ آئین نامه مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار در کشور مصوب ۱۳۸۸ هیأت وزیران، از وظایف شهرداری‌ها، وزارت نیرو و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری که آمده است

احداث کمربند سبز اطراف فرودگاه‌ها با رعایت حریم، حریم ایمنی ۱۵۰ متری راه آهن و جاده‌های بین شهری، حوضه‌های آبخیز سدهای مورد بهره برداری، کمربند سبز در نوار مرزی جنوب غربی و لذا استانداران موظف هستند پروژه‌های استانی موضوع این ماده را به عنوان پروژه اولویت دار در کمیته برنامه‌ریزی استان، برای تأمین اعتبار از طرح‌های استانی، مطرح کنند.

یکی از روش‌های مقابله، تثبیت و کاهش آلاینده‌ها و ریزگردها، توسعه جنگل کاری‌های نواری یا احداث بادشکن پیرامون اماکن، اراضی کشاورزی و تأسیسات وزارتخانه‌ها و جاده‌ها است. لذا بدین منظور و با حمایت قوانین صریح و روشن، با ترویج، آموزش و اجرای طرح دانش بنیان بادشکن‌های آیرودینامیک، می‌توان نسبت به تثبیت ریزگردها اقدام سریع و قاطع نمود در صورتی که تصمیم و انگیزه مدیران ارشد دولت، به اجرای پروژه باشد، با دوری جستن از هرگونه شعار- بخش خصوصی با بیش از ۲۳ سال فعالیت و تجربه، آمادگی خود را بارها اعلام نموده است.

درباره طرح خود بگویید

ما طرح بادشکن طبیعی را مطرح و در معاونت عملی ریاست جمهوری از آن دفاع کردیم خوشبختانه در نامه مورخ سوم آبان ماه ۱۴۰۲ دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش بنیان به مجری طرح یک میلیارد درخت طرح پیشنهادی بادشکن با کاشت درختان سنجد ابلاغ شد و توانستیم موفقیت خوبی را کسب کنیم و امیدواریم که با این طرح بتوانیم شاهد کاهش تخریب باد به خصوص در فضاهای کشاورزی و… باشیم.