فرهنگ دفاع مقدس مناسبتی نیست/ تأثیر نگاه‌های سیاسی و بهانه‌تراشی!

خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی-فریبرز دارایی؛ هفته دفاع مقدس فرا رسید و بار دیگر در این مقطع زمانی توجه به موضوع دفاع مقدس و به تبع آن سینما، تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی دفاع مقدس پررنگ شده است. اگر بیش از ۲ دهه قبل را مرور کنیم، در تئاتر ایران جریانی شکل گرفته و رو به رشد بود که علاوه بر جذب هنرمندان مطرح تئاتر ایران به معرفی استعدادهای جوانی که امروزه از چهره‌های شناخته‌شده هستند، پرداخت.

انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با شکل‌گیری خود که با مدیریت حسین مسافرآستانه همراه بود توانست گام‌های مؤثری در توجه و پرداخت به موضوع دفاع مقدس در تئاتر ایران بردارد و آثار درخور و قابل توجهی نیز در این حوزه تولید و اجرا شد.

همچنین در آن دوران جشنواره تئاتر دفاع مقدس یکی از رویدادهای با کیفیت تئاتری ایران بود که در آن هنرمندان حرفه‌ای به همراه استعدادهای تئاتری به تولید و اجرای آثاری با کیفیت پرداختند که اجرای هر کدام از آن‌ها در سالن‌های تئاتر با استقبال مخاطبان و همچنین منتقدان تئاتری مواجه بود.

به مرور زمان و با ورود به نیمه دوم دهه ۸۰ روند رو به رشد فعالیت‌های انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با کناره‌گیری مسافرآستانه از مدیرعاملی انجمن متوقف شد و جشنواره تئاتر دفاع مقدس نیز دیگر از آن روزهای اوج خود فاصله گرفت.

با گذشت زمان مرزبندی‌هایی شکل گرفت که باعث شد هنرمندان حرفه‌ای تئاتر که روزی مشتاقانه به موضوع دفاع مقدس می‌پرداختند از این عرصه فاصله بگیرند.

این وضعیت باعث شد تا انجمن و جشنواره تئاتر دفاع مقدس روزهای درخشان خود را تنها به عنوان خاطره‌ای دور از دسترس مرور کند و بازگشت به آن دوران امکان‌پذیر نباشد.

با تغییراتی که در بنیاد فرهنگی روایت و همچنین انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس طی یک سال گذشته رخ داده این امید می‌رود که روند فعالیت‌های انجمن به روزهای اوج گذشته برگردد که البته این امر نیازمند زمان و برنامه‌ریزی دقیق و مناسب است.

با حضور حسین مسافرآستانه، محمد حبیبی مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و محمد کاظم‌تبار دبیر نوزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت نشستی در خبرگزاری مهر برگزار شد که طی آن به بررسی دلایل روند نزولی انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، کمرنگ‌شدن جشنواره تئاتر دفاع مقدس، فاصله‌گرفتن هنرمندان تئاتری از این عرصه و چشم‌اندازی که پیش روی انجمن و جشنواره وجود دارد، پرداخته شد.

در ذیل بخش اول این گفت‌وگو آمده است:

* به عنوان خبرنگار مخالف این هستیم که موضوع دفاع مقدس در یک هفته یا مناسبت مورد توجه قرار گیرد. برای شروع صحبت کمی به عقب برویم. تئاتر دفاع مقدس در گذشته دوره‌ای رویایی را تجربه کرده است که با حضور آقای حسین مسافرآستانه انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس دورانی طلایی را سپری کرد. هنرمندان تئاتر در فعالیت‌های این انجمن حضور داشتند و جشنواره تئاتر دفاع مقدس که با حضور چهره‌های نام‌آشنای تئاتر برگزار می‌شد به قدری با کیفیت بود که چیزی کم از جشنواره تئاتر فجر نداشت. آثاری که در آن دوران با موضوع جنگ و دفاع مقدس تولید می‌شدند در سالن‌های مجموعه تئاتر شهر به صحنه می‌رفتند و جزو آثار پرمخاطب بودند. اردوها و گردهمایی‌هایی که انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس برگزار می‌کرد با حضور هنرمندان تئاتر به بهترین شکل ممکن برگزار و هر کدام از آن‌ها خروجی‌های قابل قبولی داشت. بعد از این روند رو به رشد به یک دفعه شاهد حرکت نزولی انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، تولیدات تئاتر دفاع مقدس و جشنواره تئاتر دفاع مقدس شدیم. همیشه امید داشتیم که حرکتی صعودی بار دیگر شکل بگیرد اما این اتفاق رخ نداد و تئاتر دفاع مقدس، انجمن و جشنواره به یک سکون رسید و هنرمندان تئاتر از این حوزه فاصله گرفتند. نگاهی شکل گرفت که باعث ایجاد مرزبندی در حوزه تئاتر دفاع مقدس شد و هنرمندان را به عقب راند.

کنار هم قراردادن نیروهای جوان و مستعدی که دغدغه موضوع دفاع مقدس داشتند باعث شد تا شاهد شکل‌گیری آثار درخشانی در این حوزه باشیم حسین مسافرآستانه: انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس از بدو تشکیل، با هدف و برنامه شروع به کار کرد. تمام ریزبرنامه‌ها که توسط دوستان در انجمن تدوین می‌شد و به اجرا می‌رسید، از حمایت و پشتیبانی خوبی از رده‌های بالاتر از خود برخوردار بود. زمانی که شهید حجازی فرمانده نیروی مقاومت بود، انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس به عنوان زیرمجموعه بنیاد روایت تشکیل و شروع به کار کرد و به شدت مورد حمایت ایشان بود. در برنامه‌های سالیانه‌ای که بنده خدمت ایشان عرض می‌کردم، علیرغم ایرادهایی که قطعاً در کار وجود داشت چون فعالیت‌ها را رو به رشد می‌دید ما را تشویق و حمایت می‌کرد و ما با دلگرمی سال بعد را مجدانه برنامه‌ریزی و فعالیت می‌کردیم. ما در انجمن برنامه‌ای را برای طول سال ارائه می‌دادیم که این برنامه بی کم و کاست تأیید و بودجه‌اش هم تخصیص پیدا می‌کرد. البته بودجه نیز حداقلی بود و ما بسیاری از فعالیت‌های انجمن را به صورت مشارکتی انجام می‌دادیم.

کنار هم قراردادن نیروهای جوان و مستعدی که دغدغه موضوع دفاع مقدس داشتند باعث شد تا شاهد شکل‌گیری آثار درخشانی در این حوزه باشیم. نمایش‌نامه‌های مختلفی چون «خیال روی خطوط موازی»، «خنکای ختم خاطره» و «ترن» از این دست آثار بودند. آن آثار دستاورد همان فعالیت‌هایی بود که به هنرمند جوان ما انگیزه می‌داد تا آثاری را تولید کند که در حد حرفه‌ای‌ترین آثار تئاتر کشور قلمداد شود.

متأسفانه بعد از دوره‌ای فعالیت‌ها دستخوش نگاه‌های سیاسی شد و بهانه‌تراشی‌های متعدد برای بخشی از نواقص و عیب‌ها باعث شد تا فعالیت‌های انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس متوقف شود، این بهانه‌تراشی‌های از سوی برخی افراد داخل انجمن شکل گرفت و بالادستی‌ها نیز از آن‌ها حمایت کردند. مدیران بالادستی هم نگاهی به سابقه فعالیت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس نداشتند. متأسفانه در مملکت ما این اتفاق فقط به تئاتر و انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس ختم نمی‌شود و در همه امور با تغییر یک مدیر بالادستی، کلیه فعالیت‌های زیرمجموعه تغییر می‌کند.

* شاکله امور به هم می‌ریزد.

متأسفانه با پایان مأموریت یک فرد در یک نهاد یا سازمان، مدیران بعدی بدون توجه به عملکرد و تجربه‌های دوره مدیریت گذشته به فکر اختراع دوباره چرخ می‌افتند.
مسافرآستانه: بله. کل افراد عوض می‌شوند و کلیه تجربه‌های گذشته زیر پا گذاشته می‌شوند. این نگاه و فرهنگ باعث رکود فعالیت‌ها شد. متأسفانه با پایان مأموریت یک فرد در یک نهاد یا سازمان، مدیران بعدی بدون توجه به عملکرد و تجربه‌های دوره مدیریت گذشته به فکر اختراع دوباره چرخ می‌افتند. در همه جای مملکت در فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی شاهد چنین اتفاقی هستیم. طبیعی است که ما با این نگاه مدام درجا می‌زنیم. این انقلاب هنوز روی برکت خون شهدا پایدار مانده است وگرنه آنچه ما از فعالیت‌های مدیریتی شاهد هستیم جز تخریب چیزی نیست. خدا را شکر می‌کنم که این دوره‌ها همیشه به یک روال نمی‌چرخد و الان چند سالی است که شاهد احیای انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس هستیم، هم در انجمن و هم در سازمان بسیج هنرمندان. این نشان می‌دهد که مدیران بالادستی احساس نیاز کرده و این حمایت‌ها را انجام می‌دهند.

مدیران بالادستی باید بدانند که کار فرهنگی هیچ وقت انتهایی ندارد، باید به نیروهای خود اعتماد کرده و همیشه و همیشه آنها را مورد حمایت قرار دهند تا نگاه رو به رشد داشته باشیم. در دوره‌ای تئاتر دفاع مقدس کل جریان حرفه‌ای تئاتر کشور را تحت‌الشعاع خود قرار داده بود و خیلی از اصحاب رسانه تیتر زده بودند که جشنواره تئاتر دفاع مقدس از جشنواره تئاتر فجر پیشی گرفت.

* در آن دوره چهره‌های تأثیرگذار تئاتر در این عرصه حضور داشتند.

مسافرآستانه: بله، بهترین‌های تئاتر کشور در این عرصه فعال بودند. متأسفانه همین بهترین‌ها خار چشم بعضی‌ها شدند. اگر تئاتر دفاع مقدس به همان روند رو به رشد خود ادامه می‌داد شاید الان شاهد تولید آثار ارزشمند زیادتری بودیم. به هر حال جریان تئاتر دفاع مقدس حتی اگر بالادستی‌ها به آن بی‌توجه باشند، متوقف نمی‌شود. ممکن است ضعیف شود یا رو به عقب برگردد ولی متوقف نمی‌شود. بسیاری از استعدادهای برتر تئاتری دیگر به این وادی نیامدند زیرا اذیت شدند و توقعی که در گذشته برای‌شان به حق ایجاد شده بود از بین رفت. این استعدادها ترجیح دادند در جای دیگری که هم حمایت و هم تشویق شوند، فعالیت کنند. عده‌ای در این مملکت، نسل اندر نسل خود را مدیون هشت سال دفاع مقدس می‌دانند و این‌ها را نمی‌توان متوقف کرد.

نگاه به موضوع‌های مناسبتی نباید در حصار مناسبت‌ها گرفتار شود. مناسبت‌ها در همه زمینه‌ها ارزشمند هستند اما اینگونه نیست که در طول سال به فکر جریان دفاع مقدس نباشیم زیرا جریان دفاع مقدس در جزو لاینفک زندگی و باور اجتماعی اقشار مختلف جامعه است متوجه نمی‌شوم چرا جشنواره‌ای که با ادعای هدف‌مندی برگزار می‌شود سال بعد باید تعطیل شود و بعد از یک سال تعطیلی مجدداً برگزار شود. این تعطیلی باعث می‌شود که باز هم در نقطه اول قرار بگیریم. این فعالیت باید سالانه تداوم داشته باشد. کمبود متن و آثار بهانه است زیرا اگر راه هموار باشد رهرو بسیار است.

نگاه به موضوع‌های مناسبتی نباید در حصار مناسبت‌ها گرفتار شود. مناسبت‌ها در همه زمینه‌ها ارزشمند هستند اما اینگونه نیست که در طول سال به فکر جریان دفاع مقدس نباشیم زیرا جریان دفاع مقدس جزو لاینفک زندگی و در باور اجتماعی اقشار مختلف جامعه است. موضوع فرهنگ عاشورا هم همین‌طور است و نباید فرهنگ عاشورا در دهه محرم محصور شود. منظورم این نیست که در تمام طول سال دسته‌جات عزاداری به راه بیاندازیم زیرا برخی مواقع دسته‌جات عزاداری آنقدر ما را مشغول خود می‌کند که از فرهنگ عاشورا غافل می‌شویم. وقتی می‌گوییم «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» یعنی فرهنگ عاشورا نباید در هیچ زمان و مکانی متوقف شود. الان اگر قصد اجرای تئاتری دفاع مقدسی یا عاشورایی داشته باشیم پیش هر مدیری که بروم ولو مدیران مربوطه هم باشند، به من پیشنهاد اجرا در هفته دفاع مقدس یا ایام ماه محرم و صفر را می‌دهند. این نگاه جریان را متوقف می‌کند.

در دورانی که اشاره کردید دوران درخشان تئاتر دفاع مقدس بود، جریان مستمر و مداوم بود و تنه به تنه تئاتر حرفه‌ای پیش می‌رفت.

* بله شاهد جریان پویایی بودیم.

مسافرآستانه: پویا بود و فقط مختص به مناسبت‌ها نمی‌شد. خیلی وقت‌ها تئاتر دفاع مقدس تأثیرگذارتر از جریان عمومی تئاتر حرفه‌ای کشور بود. خیال می‌کنیم با برگزاری جشنواره تئاتر مقاومت کارمان را انجام داده‌ایم. هنرمند مقصر نیست بلکه برنامه‌ریزی برای تولیدات این جشنواره در طول سال کمرنگ و حمایت هم کمرنگ‌تر است.

در کشور مدیریت‌های فرهنگی و هنری یک ایراد دارد و ایرادشان این است که مدام تغییر می‌کنند. انجمن بعد از آقای مسافرآستانه دچار یک رکود شد و بین هنرمندان با انجمن فاصله افتاد محمد حبیبی: در آن دورانی که شما و آقای حسین مسافرآستانه اشاره کردید اتفاق‌های خوبی رخ داد و همه حول یک پرچم در حال حرکت بودند. قطعاً حضور آقای مسافرآستانه در این جریان بسیار تأثیرگذار بود، افراد دیگری هم با ایشان همکاری می‌کردند. واقعیت این است مدیریت درست انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس باعث شد آن اتفاق‌های خوب و درخشان شکل بگیرند. آن اتفاق‌ها آنقدر خوب بوده که الان احساس می‌کنیم خلاء وجود دارد که البته حرف درستی است. حضور آقای مسافرآستانه و دیگر عزیزان باعث شد تا انجمن اوج بگیرد. آن موقع حرکت‌مان درست بود و همه جا صحبت از انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس بود.

در کشور مدیریت‌های فرهنگی و هنری یک ایراد دارد و ایرادشان این است که مدام تغییر می‌کنند. انجمن بعد از آقای مسافرآستانه دچار یک رکود شد و بین هنرمندان با انجمن فاصله افتاد. موضوع دفاع مقدس مختص یک مناسبت یا زمان خاص نیست، بلکه همیشه موضوعیت دارد و الان هم به شکل دیگری دوران دفاع مقدس است.

* شما دوران پیش روی انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ با توجه به اینکه آقای مسافرآستانه اشاره کرد که انجمن در حال احیا برای رسیدن مجدد به دوران رو به رشد خود است.

حبیبی: حدود ۲ سال پیش من به انجمن تئاتر آمدم که همزمان مدیر انجمن تجسمی نیز بودم. در دوران مدیریت وقت بنیاد روایت فتح، آقای نادری به من گفت که مدیریت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس را هم بر عهده بگیرم. به ایشان عرض کردم تا زمانی که شخص مناسبی را پیدا کنند به انجمن تئاتر کمک می‌کنم. در طول یک سال با دوستان انجمن از جمله آقای محمد کاظم‌تبار درباره بازگشت به گذشته مطلوب تئاتر دفاع مقدس صحبت کردیم و طرح و ایده‌های خاص نوشتیم. طرح‌های‌مان عالی بود و در جلسات اولیه بنیاد هم که ارائه می‌دادیم مصوب می‌شد ولی در اجرا کسی پای کار نمی‌آمد و حمایت نمی‌شد. مشکل مالی هم در این بین تأثیرگذار بود. پیش از اینکه آقای نادری از بنیاد برود مسئول انجمن تجسمی را معرفی کرد و در نتیجه من در انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس مستقر شدم. در دوره جدید مدیریت بنیاد با حضور سردار مقواساز، من امیدوارم شدم و احساس کردم می‌توان کارهای خوبی انجام داد. ویژگی دوره جدید این است که دیگر بی توجهی در رأس مدیریت را نداشتیم و به همین دلیل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس اولین انجمنی بود که برنامه خود را ارائه و پیشنهاد برگزاری جشنواره تئاتر مقاومت را داد که مصوب هم شد. برنامه اصلی ما در سال جاری برگزاری جشنواره تئاتر مقاومت است و در حال برنامه‌ریزی هستیم تا دوران طلایی گذشته را احیا کنیم.

اگر اتفاق مثبتی در انجمن می‌افتد با حضور جوانان مستعدی چون آقای کاظم‌تبار است. وظیفه خود می‌دانم دوران طلایی گذشته را احیا کنیم تا هنرمندان بار دیگر به سمت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس بیایند. در گذشته و دوران آقای مسافرآستانه بحث مدیریت صحیح مالی وجود داشت که سعی می‌کنم این روند را در انجمن داشته باشیم.

* آقای کاظم‌تبار شما هم به عنوان یکی از اعضای انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و همچنین دبیر جشنواره تئاتر مقاومت، نظرتان درباره روندی که انجمن طی کرده و چشم‌انداز پیش روی آن چیست؟

اگر بررسی عمیق داشته باشیم متوجه می‌شویم که تئاتر ایران به طور کلی روند نزولی را داشته و در رکود به سر می‌برد. این مسأله فقط به انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و تئاتر دفاع مقدس معطوف نمی‌شود. شاید نگاه به تئاتر نگاهی که می‌بایست نبوده است محمد کاظم‌تبار: اگر بررسی عمیق داشته باشیم متوجه می‌شویم که تئاتر ایران به طور کلی روند نزولی را داشته و در رکود به سر می‌برد. این مسأله فقط به انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و تئاتر دفاع مقدس معطوف نمی‌شود. شاید نگاه به تئاتر نگاهی که می‌بایست نبوده است. حضرت آقا همیشه روی هنر تئاتر تأکید دارند ولی هیچ‌وقت مدیریت‌های بالادستی به درستی به این هنر نگاه، توجه و از آن حمایت نکرده‌اند. واقعیت این است که زیست زمانه آدم‌ها و اتفاق‌هایی که خارج از مدیران تئاتری و فرهنگی بود باعث شکل‌گیری دسته‌بندی‌ها بین هنرمندان و انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس شده است. این دسته‌بندی‌ها از تفکر سیستمی شکل نمی‌گیرد بلکه برخی مواقع از تفکر شخصی نشأت می‌گیرد.

نگاه‌مان و اعتقادمان این است که با تکیه بر گذشته و تجربه‌ها، مسیر پیش رو را تعریف می‌کنیم زیرا معتقدم انجمن و جشنواره اگر جایگاهی دارد به دلیل زحمتی است که عزیزان در گذشته متحمل شدند. انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و جشنواره تئاتر مقاومت دارای اعتبار است علیرغم اینکه برخی سال‌ها به حاشیه رانده شد و آنگونه که باید و شاید مورد حمایت قرار نگرفت.

ما در حال بررسی هستیم که ببینیم که زمانه‌مان چه نیازهایی دارد. در دورانی نه چندان دور تئاتر دفاع مقدس هر روز در تماشاخانه سرو که دیگر نداریم و همچنین در حوزه هنری اجرا می‌شد. سالن‌های دیگر هم از تئاتر دفاع مقدس خالی نبودند اما الان به جرأت می‌توانیم، بگوییم که در اکثر ماه‌های سال هیچ تئاتر دفاع مقدسی روی صحنه نمی‌رود. باید سعی کنیم نگاه متفاوتی را جاری کنیم زیرا سلیقه مخاطب تغییر کرده و خیلی اتفاق‌ها رخ داده است که باید به این نکات توجه کنیم. نگاه تئاتری‌ها هم به مقوله‌ها نسبت به سال‌های قبل متفاوت‌تر شده است.

دفاع مقدس متأثر از فرهنگ عاشورا است و این‌ها را نمی‌توان از کسی گرفت. دفاع مقدس برای همه است و همه نسبت به این مقوله حب دارند.

ادامه دارد ….