«ارث مادری» با تمرکز بر بحران مسکن/ مستندی که ادامه‌دار است

مهر: «ارث مادری» نام مستندی است که با موضوع بررسی سیاست های مسکن حمایتی در ایران به ویژه با تمرکز بر بازخوانی مسکن مهر دولت محمود احمدی نژاد، اقدام ملی مسکن در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی و نهضت ملی مسکن در دوره شهید ابراهیم رئیسی آماده نمایش شده است. این مستند اخیراً در زنجان رونمایی شد و در روزهای اخیر در فضای مجازی توسط مرکز مستند سفیرفیلم منتشر شده است.

محسن آقایی که پیش از این مستندهای «ایکسونامی»، «پرزیدنت آکتور سینما» و «دیوارکش» را کارگردانی کرده است در «ارث مادری» به چالش های چرخه وار ساخت مسکن در ایران و تکرار سیاست های آزموده شده پرداخته است. مستند «ارث مادری» محصولی از مرکز مستندسازی سفیرفیلم، به تهیه کنندگی و کارگردانی محسن آقایی، تدوین مجید رستگار و تصویربرداری سعید هوشمند و جعفر موسوی در زمستان ۱۴۰۲ و بهار ۱۴۰۳ تولید شده است.

تولید مستند در استان های مختلف کشور

این مستند روایت خود را با هدف پیدا کردن راهی برای جلوگیری از تکرار مجدد پروژه های ناتمام و مزمن مسکن آغاز و تجربه نهضت ملی در این دوره کوتاه را برای سیاست گذاران آینده بازخوانی می کند. مستندی که در چند استان کشور از جمله تهران، زنجان، خراسان رضوی و جنوبی تصویربرداری شده است. در تهیه این مستند در مرحله پژوهش یک پیمایش میدانی کشوری از پروژه های مختلف جاری در کشور صورت گرفته و با تطبیق با مطالعات شهرسازی و سیاست های ساخت و ساز مسکن های حمایتی و مصاحبه با نخبگان و پژوهشگران از طیف های مختلف مقدمات تولید و پژوهش این اثر در یک سال انجام شده است.

محسن آقایی کارگردان این مستند در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره تاکید بر اهمیت زیر ساخت ها و تغییر مدل شهرسازی در مستند خود عنوان کرد: علت این تغییر اهمیت زیرساخت شهر در شکل دهی به رفتار و سبک زندگی جامعه است، چیزی که بیش از تعلیمات کلامی روی ما اثر می گذارد ظرف جامعه ای است که در آن زندگی می کنیم. از این رو مساله شهر و مسکن دغدغه من شده است، چراکه شهر و معماری آن بیش از بیلبوردهای شهری و پیام های فرهنگی پروپاگاندایی می‌تواند رفتار جامعه را شکل دهد و در حال حاضر این زیر ساخت تماماً و با قدرت در اکثر شهرها و کلان شهرهای ایران برخلاف مقاصد فرهنگی حاکمیت در حال نقش آفرینی است.

وی اضافه کرد: شهرهایی که روز به روز جامعه را دچار مصرف زدگی، خودنمایی، بیگانگی با یکدیگر، تنازعات و خشونت های شهری و از همه مخرب تر، بی هویتی و بی نسبتی با مفهوم ایرانیت می کند.

آقایی در پاسخ به اینکه این دغدغه ها در مستند دیده نمی شود، گفت: این ظرف همانطور که اشاره کردم به صورت نامرئی در حال شکل دهی به ساختار اجتماع است و باید به همین شکل هم نقد و اصلاح شود. من هم سعی کردم در این مستد همین کار را انجام دهم یعنی فاصله گرفتن از پیام های صرفاً فرهنگی و ایدئولوژیک و تمرکز بر کارآمدی روی زمین و در متن زندگی افراد.

گفت‌وگو با متخصصات و اساتید دانشگاه در فرایند تولید مستند

وی اضافه کرد: هرچند در فرآیند پژوهشی این مستند با متخصصان مرکز پژوهش های مجلس تا اساتید دانشگاه و مسئولان رده بالای وزارت مسکن و شهرسازی مصاحبه شده است، اما تمایل به حفظ زمین بازی در عرصه عمل و اجرا باعث شده مستند را خارج از فضاهای نخبگانی و علوم انسانی و شهرسازی مرسوم ببینیم و در عمل به مخاطب نشان دهیم کدام الگو، رفاه، استقلال و آزادی عمل بیشتری را در ظرف زمان و هزینه پایین تر فراهم می‌کند.

این مستندساز درباره محورهای اثر خود بیان کرد: مستند اول به بررسی الگوی ساخت سه جانبه که دولت به نمایندگی از مردم با پیمانکار قرارداد می بندد، می پردازد و مسائلی از جمله، زمان اتمام ساخت، قیمت تمام شده، کیفیت و امکان نظارت بر واحدهای مسکونی توسط متقاضیان و همچنین میزان رضایتمندی مردم و تبعات اجتماعی این مدل ساخت را بررسی می کند. در این مستند با مسئولان استان خراسان رضوی و زنجان و همچنین متقاضیان مسکن حمایتی مصاحبه شده تا آنها از تجربیات خود در زمینه مسائلی مانند معضلات بلند مرتبه سازی، انبوه سازی، تورم، پیمانکاران، مسائل و موانع الحاق زمین به شهرها و حواشی ایجاد شده در این مورد صحبت کنند. صحبت هایی که دارای استناد به نمایش مصادیق موضوع بررسی در اجرای پروژه ها بوده است.

وی اضافه کرد: محور بعدی هم روایتی جنجالی و صریح و بدون لکنت از مسائل مربوط به پروژه های انبوه سازی و مزایا و معایب ۲ مدل ساخت در کشور است و در نهایت نقطه تمرکز خود را روی بحث بسیار چالشی مدیریت زمین قرار دادیم و به یکی از پردامنه ترین بحث های این روزهای عرصه سیاستگذاری مسکن و شهرسازی ایران یعنی جدال ۲ رویکرد توسعه افقی و عمودی پرداختیم.

آقایی در پایان درباره ادامه ساخت این مستند اظهار کرد: این مستند قرار است ادامه دار باشد و در قسمت های بعدی به سوالات کلان تر و مهم تری بپردازیم که جای کار و بحث بیشتری دارد. متاسفانه شبکه های مختلف صدا و سیما هم به بهانه های مختلف که بیشتر محافظه کاری است این کار را تا الان پخش نکرده اند و پس از امتناع صدا و سیما از پخش این مستند، در راستای روشنگری و فعال شدن گروه های خودجوش مردمی در مقطع حساس تعیین جهت گیری وزارت راه و شهرسازی، مستند «ارث مادری» به صورت رایگان در اختیار عموم قرار گرفته است تا دید بازتری در اختیار جامعه و مسئولان برای انتخاب سیاست های کلان ابربحران مسکن در ایران در دسترس قرار گیرد و هدف ما هم درواقع روشنگری در این عرصه بوده است.