شور محرم حسینی در عراق؛ از آیین تعویض پرچم تا «رکضه طویریج»

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل، الناز رحمت نژاد: شیعیان در عراق، حدود ۱۰ روز پیش از شروع ماه محرم با نصب پرچم‌های منقش به نام امام حسین (ع) و سایر شهدای کربلا بر بام خانه‌ها، کوچه و خیابان‌ها و با سیاه‌پوش کردن شهرها و اماکن زیارتی، خود را برای مراسم عزاداری ماه محرم آماده می‌کنند.

مردم این کشور، رسوم و آداب خاصی را در ایام محرم در شهر کربلا اجرا می‌کنند که این مراسم خاص همین سرزمین است و در جای دیگری نمی‌توان مشابه آن را یافت.

برگزاری آئین‌ها و مراسمات دینی در عراق در طول قرن‌های گذشته اشکال مختلفی به خود گرفته است و در بسیاری از موارد، شاهد پیدایش اقدامات سازمان‌یافته‌ای بوده است. ازجمله برجسته‌ترین این اقدامات می‌توان به آئین «رکضه طویریج» (دویدن از طویریج) و راهپیمایی با پای پیاده تا حرم امام حسین (علیه السلام) در کربلا، اشاره کرد. علاوه بر این، عزاداران حسینی با برگزاری مراسماتی، به صورت سمبلیک، ندامت خود را از عدم یاری رساندن به امام حسین (علیه السلام) در کربلا ابراز می‌کنند.

میلیون‌ها نفر از شیعیان در عراق و سراسر جهان هر سال در این ماه در عزاداری حسینی مشارکت می‌کنند. این عزاداری در روز دهم ماه با رسیدن راهپیمایان به حرم امام حسین (علیه السلام) به اوج خود می‌رسد. در آنجا، علما و مداحان، قصائدی را در شرح اتفاقات کربلا که به شهادت حسین بن علی (علیه السلام) و اهل بیت و صحابه‌شان منجر شد، می‌خوانند.

همزمان با فرارسیدن محرم ۱۴۴۶ در فرصتی که دست داد به معرفی عادات و رسوم عزاداری در جهان اسلام پرداختیم.

قسمت اول و دوم این گزارش که به عادات و رسوم عزاداری در لبنان و پاکستان اختصاص دارد از پیوند زیر قابل مطالعه و بررسی است:

* «محرم در لبنان؛ از مراسم روضه حزب الله در ضاحیه تا تعزیه‌خوانی در نبطیه»

* «محرم در پاکستان؛ از مراسم نمادین «ذوالجناح» تا کشتی «سفینه النجاه»

در ادامه، مشروح قسمت سوم این پرونده که به عادات و رسوم عزاداری در عراق پرداخته است را می‌خوانیم؛

تعویض پرچم؛ از سرخ به سیاه

مراسم شب اول محرم در عراق با آئین معنوی تغییر پرچم حرم امام حسین (علیه السلام) آغاز می‌شود. این مراسم ویژه با حضور گسترده عزاداران همراه است. پرچم سرخ حرم به پرچم سیاه تغییر می‌کند تا اعلامی رسمی برای شروع مراسم عزاداری در طول دو ماه محرم و صفر باشد.

تکیه‌ها نیز از روز اول محرم با شمعدان‌های مختلف تزئین می‌شود که نمادی از خوش آمد گویی مردم کربلا به کاروان امام حسین (علیه السلام) است که در چنین روزی وارد کربلا شدند.

ورود نمادین کاروان عمر سعد به کربلا

دومین روز محرم، مراسم ورود کاروان کربلا اجرا می‌شود. روز سوم نیز دسته‌های عزاداری از قسمت‌های مختلف عراق وارد شهر کربلا شده و به عزاداری می‌پردازند. مهمترین مراسم این روز مراسم تعزیه و برنامه ورود نمادین کاروان عمر سعد به کربلای معلی است. این کاروان که هر ساله در روز سوم محرم در کربلای معلی تعزیه اجرا می‌کند با لباس‌های سرخ و زرد وارد شده و با عنوان کاروان عمرسعد به دور حرمین چرخیده و خاطرات مظلومیت سیدالشهدا (علیه السلام) را یادآوری می‌کند.

روز قاسم بن الحسن و عزاداری با حَنا و گُل

مردم عراق علاوه بر روضه‌خوانی، عزاداری و سینه‌زنی، به اجرای مراسم با شمشیر، طبل، سنج و شیپور با حرکات خاصی که در عزاداری سنتی عرب‌ها مرسوم بوده، به صورت نمادین به ندای هل من ناصر ینصرنی امام حسین (علیه السلام) پاسخ داده و به یاری او می‌شتابند.

همچنین در روز هفتم محرم که متعلق به حضرت قاسم ابن الحسن (علیه السلام) است، با حَنا و گُل به خیابان آمده و عزاداری می‌کنند.

پوشیدن لباس قرمز در دسته‌های عزاداری یک موضوع چندان عجیبی است، اگرچه اکثریت مردم لباس مشکی بر تن می‌کنند. بعد از دهه اول محرم، عزاداری‌ها شروع و دو ماه ادامه دارد.

طبق رسوم عزاداری محرم در عراق، هر قبیله یک گروه تعزیه دارد و شب جمعه هر هفته یک گروه تعزیه در خیابان‌ها راه می‌افتد و برای مردم قطعه‌ای از واقعه عاشورا را اجرا می‌کند.

آیین مشعل‌گردانی

مشعل گردانی یکی از قدیمی‌ترین عزاداری‌های سنتی ویژه اهالی نجف به‌شمار می‌رود و شرکت کنندگان به صورت نمادین برای یاری سید الشهدا (علیه السلام (اعلام آمادگی می‌کنند.

مشعل گردانی از شب هشتم محرم شروع شده و تا شب عاشورا ادامه دارد. در این مراسم، ۲۰ تا ۴۰ مشعل بر روی یک چوب بلند و باریک نصب شده و هر مشعل به شیوه سنتی با استفاده از پارچه‌های ضخیم و پشمی و با نفت سیاه یا گازوئیل روشن می‌شود. سپس افراد تنومند یا قد بلند هیأت این مشعل را بر دوش خود حمل می‌کنند و به همراه دسته‌های عزاداری به سمت حرم علی بن ابی‌طالب (علیه السلام (حرکت می‌کنند.

در جلو و پشت هر مشعل هم دو نفر حامل مشعل را کمک می‌کنند تا مشعل نیفتد یا کسی آسیب نبیند.

دور هر مشعل بین ده تا بیست نفر شمشیر به دست به صورت نمادین به پایکوبی پرداخته که گویی خود را برای جنگ با دشمنان آماده می‌کنند و شعار سر می‌دهند.

در جلوی هر یک از مشعل‌ها چند نفر پرچم‌های بلند سیاه و قرمز با شعار یا حسین را به اهتزاز درمی‌آورند.

طبل و سنج از بخش‌های مهم آئین مشعل گردانی است و طبل‌ها در وسط عزاداران با ضرب آهنگی سریع و تند نواخته می‌شوند و عزاداران و مشعل گردان‌ها را به هیجان بیشتر وامی‌دارند.

آیین مشق شمشیر

مشق شمشیر آئین سنتی عزاداری اهالی نجف است که بر اساس تاریخ، در شب عاشورا، حبیب ابن مظاهر اسدی، برای آرام کردن زینب (سلام الله علیها) به همراه عباس بن علی (علیه السلام) و یارانی که برای دفاع از دین و امامشان مانده بودند، به سمت خیمه گاه حسین رفتند.

حبیب ابن مظاهر فریاد زد: «ای گروه بانوان و حرم‌های رسول خدا (ص) این شمشیرهای جوانمردان شماست که سوگند یاد کرده‌اند در غلاف نکنند مگر اینکه گردن دشمنان را بزنند و این نیزه‌های جوانان شماست که قسم خورده‌اند به زمین نیفکنند مگر اینکه به سینه‌های دشمن فروکنند».

مقتل خوانی؛ داستان ظلم و ستم یزید

مقتل خوانی در کربلا و عتبات مقدسه در نجف اشرف، کاظمین و سامرا از مهم‌ترین برنامه‌های ویژه محرم است. در عراق از حوالی ساعت ۹ صبح شروع به خواندن مقتل می‌کنند.

در این مراسم که تا دو ساعت طول می‌کشد، یکی از مقتل خوانان، داستان کامل روز دهم عاشورا را برای عزاداران می‌خواند که با سوز و گداز و اندوه و اشک حاضران در مراسم همراه است.

در مقتل خوانی، داستان ظلم و ستم ارتش یزید و شهادت یکایک یاران اباعبدالله الحسین (علیه السلام) شرح داده شده و پایان مقتل به شهادت امام حسین (علیه السلام) منتهی می‌شود.

با پایان مقتل خوانی، عزاداران تا اذان ظهر شروع به عزاداری کرده و سپس این مراسم با اقامه نماز جماعت ظهر و عصر ادامه پیدا می‌کند.

عزاداران بعد از پایان نماز ظهر و عصر، در آئینی نمادین، خیمه‌های نمادین اهل بیت (علیهم السلام) را در منطقه خیمه گاه در کربلا به آتش می کشند و بعد از آن مراسم «رکضه الطویریج» (دویدن طویریج) در بین الحرمین آغاز می‌شود.

آیین رکضه طویریج

روز عاشورا، مردم عراق در مساجد و حسینیه‌ها حاضر می‌شوند و یکی از روحانیون به خواندن مَقتَل می‌پردازد و مردم بر حوادث سوزناک آن روز می‌گریند.

از مهم‌ترین دسته‌ های عزاداری که در روز عاشورای حسینی در کربلا شرکت می‌ کنند، عزاداری روستای طویریج معروف «هندیه» است.

آئین عزاداری موسوم به «رکضه طویریج» (دویدن از طویریج) یکی از بزرگترین مراسمات و گردهمایی‌های انسانی در سطح جهان است که هرساله در ظهر روز دهم ماه محرم الحرام به منظور بزرگداشت شهادت امام حسین (علیه السلام) برگزار می‌شود.

میلیون‌ها نفر از زوار حسینی از عراق، کشورهای عربی و نیز کشورهای خارجی در این مراسم شرکت می‌کنند. شرکت‌کنندگان در این مراسم حرکت خود را از منطقه «قنطره السلام» در کربلا به سمت بارگاه امام حسین (علیه السلام) در مرکز شهر آغاز می‌کنند و مسافتی بالغ بر دو کیلومتر را طی می‌کنند.

مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که هر سال بر شمار شرکت‌کنندگان در این آئین بیش از پیش افزوده می‌شود.

شرکت‌کنندگان در مراسم رکضه طویریج در پاسخ به ندای «هل من ناصر ینصرنی» امام حسین (علیه السلام) شعار «لبیک یا حسین» را سَر می‌دهند.

شام غریبان در خیمه گاه

شب یازدهم محرم یا شام غریبان، مردم در کنار خیمه گاه امام حسین (علیه السلام) با روشن کردن شمع، حضرت زینب (سلام الله علیها) و کودکان امام حسین (علیه السلام) را در غربت خود همراهی کرده وآنها را دلداری می‌دهند.

از روز اول محرم تا پایان صفر هر روز آئین‌های روز دهم محرم با پایان مراسم شام غریبان، به اتمام می‌رسد اما آئین‌های عزاداری همچنان تا نزدیکی بیستم صفر ادامه می‌یابد که این مراسم نیز با آئین بزرگ پیاده روی اربعین به اتمام می‌رسد.

تمام هیأت‌ها به تهیه و توزیع انواع غذاها می‌پردازند و این امر در دهه اول محرم وایام اربعین حسینی به اوج خود می‌رسد.

ورود کفن پوش های عراقی

در ایام محرم تراکم زیاد زائران ایرانی، پاکستانی و هندی پس از عراقی‌ها در شهر کربلا و محدوده حرم امام حسین (علیه السلام) در همه جا قابل مشاهده است.

حضور نیروهای امنیتی عراق برای برقراری امنیت زائران به شکل محسوسی در این روزها تشدید می‌شود.

مراسم‌های تاسوعا و عاشورا در بین الحرمین، طبق سنت عراقی‌ها برگزار می‌شود.

داخل حرم های امام حسین (علیه السلام)، حضرت عباس (علیه السلام) و بین الحرمین با فرش قرمز مفروش شده و برای حضور هیأت‌های مختلف عزاداری عراق، آماده می‌شود. بسیاری از هیأت‌های عزاداری عراقی طبق سنت، کفن پوش وارد صحن حرم‌ها می‌شوند.

ایرانی‌ها به خاطر مراسم ویژه عراقی‌ها تا روز یازدهم محرم برنامه «رسمی» در این حرم های مطهر ندارند اما در مراسم‌های عزاداری با شیعیان عراقی همراهی می‌کنند.

مراسم عزاداری ایرانی‌ها در شهر کربلا معمولاً در موکب امام رضا (ع) توسط نمایندگی بعثه ایران برپا می‌شود.