۵ پیشنهاد کارساز ایران در نشست توسعه سبز سازمان همکاری شانگهای

مهر نوشت: حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در سخنرانی خود در نشست توسعه سبز سازمان همکاری‌های شانگهای ۵ پیشنهاد کارساز برای حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی را در جمع کشورهای عضو مطرح کرد.

متن سخنرانی به شرح ذیل است:

کشور جمهوری اسلامی ایران جمهوری اسلامی ایران از اقلیم، توپوگرافی و سازندهای زمین شناسی بسیار متنوعی برخوردار است که تنوع زیستی منحصر به فردی را به وجود آورده است. ایران با در بر داشتن ۲۰۹ گونه پستاندار، ۵۶۳ گونه پرنده، ۲۷۵ گونه خزنده، ۲۳ گونه دوزیستان، ۳۲۰ گونه ماهی آب شیرین و ۸۰۷ گونه ماهی دریایی که حدود ۲۰ درصد آنها بومی محسوب می‌شوند، ۸۶۰۰ گونه گیاهی را نیز در خود جای داده است که تعداد ۱۷۲۷ گونه‌ی آن اندمیک یا منحصر به ایران هستند.

جنگل‌های هیرکانی خزر و صخره‌های مرجانی خلیج فارس در ایران طیف وسیعی از اکوسیستم‌ها، گونه‌ها و تنوع ژنتیکی را به نمایش می‌گذارند. تالاب‌های ایران از نظر میزبانی پرندگان مهاجر در سطح جهانی دارای اهمیت‌اند، این در حالیست که استپ‌های مرکزی، خانه گونه در معرض خطر انقراض یوزپلنگ آسیایی هستند. رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس نیز از مراکز مهم تنوع زیستی ملی بوده و بخشی از دو نقطه داغ جهانی تنوع زیستی، یعنی نقاط داغ قفقازی و ایرانو- آناتولی را تشکیل می‌دهند.

همانند دیگر نقاط دنیا، تنوع زیستی ارزشمند ایران نیز با تهدیدات جدی مانند تغییر کاربری اراضی، خشکسالی، آتش سوزی، فعالیت‌های کشاورزی، چرای بی رویه، گونه‌های بیگانه مهاجم، جنگل زدایی، آفات، قاچاق حیات وحش، بیماری‌های حیات وحش و تغییرات آب و هوایی مواجه است که منجر به تکه تکه شدن زیستگاه و کاهش ژنتیکی قابل توجه یا به عبارتی پیامدهای توسعه غیر سبز شده است.

جمهوری اسلامی ایران با تصویب اصل ۵۰ قانون اساسی که در آن حفظ محیط زیست وظیفه عمومی تلقی شده و وارد کردن هرگونه آسیب جبران ناپذیر به محیط زیست ممنوع اعلام شده است، تاکید فراوان خود را بر حفظ محیط زیست نشان داده است.

در راستای ماده مذکور، قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و قانون شکار و صید، به موضوع محیط زیست و تنوع زیستی پرداخته و استفاده و حفاظت از ذخایر ژنتیکی را با تعیین و تعریف چهار نوع منطقه حفاظت شده شامل پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده، قانونمند کرده است به طوری که به صورت پایدار مدیریت شوند.

اقدامات انجام شده برای حفاظت از تنوع زیستی:
کشور جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با این تهدیدها حدود ۱۲% از خاک کشور (شامل عرصه‌های بکر یا متنوع یا واجد گونه‌های در خطر انقراض) معادل ۵/۱۹ میلیون هکتار را در قالب مناطق حفاظت شده به شکلی مدیریت نموده که کمترین تغییر کاربری را داشته باشند.

همچنین طی ۱۰ سال گذشته به طور متوسط سالانه ۳۰% بودجه اختصاص داده شده به حفاظت از تنوع زیستی را افزایش داده است. از ۳۲۴ منطقه حفاظت شده در ایران، برای ۲۳۰ منطقه طرح مدیریت جامع تدوین شده و در حال اجراست. همچنین برای ۲۵ گونه جانوری در معرض تهدید کشور، برنامه عمل حفاظت تدوین شده و در دست اجراست.

احیای گونه‌های جانوری در معرض تهدید نظیر گوزن زرد ایرانی، جبیر، آهو و گورخر ایرانی و یوزپلنگ از طریق تکثیر آنها و تلاش برای معرفی و معرفی مجدد به طبیعت از دیگر اقدامات مؤثر جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های اخیر بوده است.

به علاوه ایران با داشتن حدود ۵۶۰ گونه پرنده شناسایی شده که تقریباً نیمی از آنها را پرندگان مهاجر تشکیل می‌دهند، در سال ۱۳۵۵ سرشماری جمعیت پرندگان آبزی را به همراه سایر نقاط جهان آغاز کرد و اولین کشور در غرب آسیا بود که در سرشماری بین‌المللی پرندگان آبزی زمستان گذران شرکت کرد و تا کنون نیز، این سرشماری‌ها با جدیت و دقت ادامه پیدا کرده است. این موضوع تعهد قوی ایران به تلاش‌های حفاظتی و پایش جمعیت پرندگان را نشان می‌دهد. در طول سه دهه گذشته، ایران به طور متوسط سالانه بیش از ۸/۱ میلیون پرنده را سرشماری کرده که ۴ تا ۵/۶ درصد از جمعیت پرندگان آبزی جهان را تشکیل می‌دهد.

فرهنگ سازی عمومی، افزایش حساسیت مردم و جلب مشارکت در حفظ محیط زیست بویژه تنوع زیستی و همچنین استفاده از بخش خصوصی در مدیریت برخی زیستگاه‌ها و احیای کوریدورهای حیات وحش از جمله تجارب موفق کشور ایران در زمینه حکمرانی تنوع زیستی در سال‌های اخیر بوده است. به عنوان نمونه، برای مدیریت ۲۶۰ هزار هکتار اراضی کوهستانی در قالب پنج حفاظت گاه خصوصی از مشارکت مردمی استفاده شده و جمعیت حیات وحش شاخص منطقه طی یک دوره ۱۰ ساله بیش از سه برابر افزایش یافته است.

اقدامات مؤثری نیز برای کنترل بیماری‌های حیات وحش، مدیریت گونه‌های مهاجم و مقابله با قاچاق گونه‌های در معرض خطر انقراض انجام گرفته است که با همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند با موفقیت بیشتری همراه باشد.

در حوزه سازگاری با تغییر اقلیم بویژه مدیریت آب در مناطق حفاظت شده، اقدامات مؤثری مانند ایجاد سطوح آبگیر و استفاده از آب باران برای تأمین آب حیات وحش در ۶۰ درصد از مناطق حفاظت شده ایران انجام شده است.

از دیگر اقدامات در زمینه حفاظت از تنوع زیستی ارزشمند ایران می‌توان به استفاده از فناوری‌های نوین در پایش و حفاظت از جمله سامانه‌های تصویری، پایش با دوربین‌های تله‌ای، و به کارگیری کوادکوپترها از ۷۶ منطقه حفاظت شده اشاره کرد.

ایجاد و تکمیل بانک‌های زیستی کشور در راستای مطالعه، ذخیره سازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی و اجزای تنوع زیستی کشور و حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع ژنتیکی در سطح ژن با جلوگیری از کاهش تنوع ژنتیکی از دیگر اقدامات حائز اهمیت جمهوری اسلامی ایران در راستای حکمرانی جهانی تنوع زیستی است.

در پایان چند پیشنهاد وجود دارد که به آنها اشاره می‌کنم:

۱- جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای تبادل تجربیات در زمینه مدیریت مناطق حفاظت شده و احیای گونه‌های در معرض خطر در قالب همکاری‌های دوجانبه یا چند جانبه با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای اعلام می‌دارد.

۲- هر کشور عضو بر یکی از چالش اصلی در خصوص حفاظت از تنوع زیستی مانند احیای گونه‌های در معرض خطر انقراض، کنترل گونه‌های بیگانه مهاجم، مدیریت آتش سوزی و غیره تمرکز کند و پیشگام و پرچمدار حل آن چالش باشد و تجارب و آموخته‌های خود را در نشست‌های بعدی با سایر اعضا به اشتراک بگذارد.

۳- سازمان همکاری‌های شانگهای، تبادل مولد (بالغ، جوان، تخم) گونه‌های در معرض خطر انقراض را بین کشورهای محل پراکنش گونه به منظور تقویت جمعیت پایه و پیشگیری از کاهش تنوع ژنتیکی تسهیل نماید.

۴- ایجاد کمیته حفاظت از تنوع زیستی زیر نظر سازمان همکاری شانگهای و تشکیل جلسات کارشناسی و تدوین برنامه‌های اقدام برای جلوگیری از انقراض گونه‌ها و رسیدگی به چالش‌های اصلی حفاظت از تنوع زیستی

۵- ترویج و تشویق کشورهای عضو به تبادل دانش به ویژه در زمینه استفاده از فناوری‌های پیشرفته و مدرن در حفاظت و پایش تنوع زیستی.

امیدوارم همکاری کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در زمینه حفاظت منجر به اقدامات مؤثر شده، روند انقراض گونه‌ها را معکوس کند.