چرا ترکیه در تولید علم از ایران جلو زد

به گزارش خبرنگار مهر ، دکتر پیمان صالحی در آیین تجلیل از سردبیران و مدیران مسئول نشریات علمی نمایه شده در پایگاهای معتبر بین‌المللی، گفت: پیام این جلسه و برگزاری در روز بعد انتخابات نشان دهنده این است که هر اتفاقی در جریان باشد، جریان علم کشور باید ادامه پیدا کند و اولویت داشته باشد.

وی با اشاره به اولویت‌گذاری مرجعیت علمی در وزارت علوم گفت: در طول ۲۵ سال ۱۰۱ مجله در پایگاه اسکوپوس نمایه شده بودند که از دولت سیزدهم ۷۲ مقاله نمایه اسکوپوس اخذ کردند.
صالحی در مورد رتبه‌بندی مجلات در کمیسیون نشریات گفت: از بین ۱۶۰۰ مجله‌ای که در کمیسیون نشریات رتبه‌بندی می‌شوند، ۹۰۰ مجله علوم انسانی هستند و ۱۷۳ مجله رتبه بین‌المللی گرفته‌اند.

وی خاطر نشان کرد: با وجود اینکه بسیاری از نشریات ما در گروه علوم انسانی هستند؛ ولی کمتر مقاله بین‌المللی علوم انسانی منتشر کرده‌ایم که این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد.

معاون پژوهشی وزیر علوم در مورد نمایه «دوآج» (DOAJ) گفت: دوآج که نمایه نشریات دسترسی باز است، برای ما به یک پیش‌نیاز تبدیل شده است تا بعداً نشریاتی که نمایه دوآج گرفته‌اند، نمایه اسکوپوس و وب آو ساینس نیز دریافت کنند.

رتبه زبان فارسی در نشریات علمی بین المللی

وی ادامه داد: در نمایه دواج رشد قابل توجهی داشتیم و در حال حاضر ایران رتبه ششم مجلات دسترسی باز را دارد. مهم‌تر این است که توانستیم سهم زبان فارسی را افزایش دهیم. چرا که این جزو تاکیدات رهبری بوده است. از بین ۸۲ زبان نمایه شده در دواج، زبان فارسی زبان نهم است.

حمایت‌های مالی از نشریات نمایه‌شده

صالحی در مورد حمایت از نشریات نمایه شده گفت: امسال هر نشریه فارسی زبان که نمایه دریافت کرده ۵۰۰ میلیون تومان و نشریات انگلیسی زبان نمایه شده ۳۰۰ میلیون تومان کمک هزینه دریافت کردند. نشریاتی که از قبل نمایه بین‌المللی داشتند نیز ۲۰۰ میلیون تومان حمایت شدند که ۱۰۰ میلیون آن پرداخت شده و ۱۰۰ میلیون دیگر نیز به زودی پرداخت می‌شود. در مجموع ۵۰ میلیارد تومان برای حمایت از نشریات هزینه شده است. همچنین در آیین‌نامه‌ پایه تشویقی نیز برای مدیران مسئول و سردبیران پایه تشویقی در نظر گرفتیم.

معاون پژوهشی وزیر علوم در مورد اهمیت تولیدات علمی توضیح داد: تولیدات علمی ستون‌های آمادگی فناوری یک تا سه هستند. ما تولید علم می کنیم تا ستون‌های فناوری را محکم‌تر کنیم.

وی خاطر نشان کرد: در ۳۰-۴۰ سال گذشته ما کمتر پارامتری داشتیم که همواره روبه رشد باشد. پارامترهای در حال رشد آن‌هایی بودند که با مسائل و پیشرفت‌های علمی در ارتباط بوده است.

صالحی با بیان اینکه رشد علمی ما با وجود اینکه در حال حاضر ثابت شده، ولی پس‌رفت آنچنانی نداشتیم. پیام ما به مسئولین کشور این است که بگذارید حمایت‌های ما ادامه یابد و بیشتر شود تا بتوانیم تولیدات علمی که همواره روبه رشد بوده را حفظ کنیم و ضرباهنگ رشد علمی کشور را گسترش بدهیم.

اگر مقالات کنفرانسی بیشتری داشتیم، از ترکیه عقب نمی افتادیم

معاون پژوهش وزیر علوم با تاکید بر اینکه تنها مقالات در رتبه علمی تاثیر ندارند، گفت: مقالات کنفرانسی و شرکت‌ در همایش‌های بین‌المللی نیز اهمیت زیادی دارد. اگر مقالات کنفرانسی داشتیم، ترکیه از ما جلو نمی‌افتاد. کتاب‌ها و مقالات مروری و کتابهای بین‌المللی از جمله بروندادهای دیگری هستند که در رتبه علمی تاثیر دارند.

وی با اشاره به لزوم هدف‌گذاری برای رسیدن به رتبه چهاردهم در انتهای برنامه هفتم توسعه، گفت: کشورهای برزیل، ترکیه، هلند، عربستان سعودی کشورهایی هستند که ما با آن‌ها رقابت داریم.

بر اساس برنامه ششم توسعه قرار بود که ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی صرف تحقیق و توسعه شود ولی این میزان هیچگاه بیشتر از ۷ دهم یا ۸ دهم نشده است.

به گفته صالحی، مقایسه روند رشد تولیدات وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد نشان می‌دهد که در هر سه شرایط تقریبا به یک شکل است.

وی افزود: مقایسه وضعیت ایران با برخی کشورها نظیر روسیه نشان می‌دهد که ایران علی‌رغم تحریم‌های وحشتناک همواره روند تولیدات علمی روبه‌رشدی داشته است. این در حالی است که روسیه از زمان تحریم با افت شدید مواجه شده است.

چرا تولیدات علمی کاهش داشت؟

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد دلایل کاهش تولیدات علمی کشور گفت: کاهش تعاملات بین‌المللی و حضور نیافتن پژوهشگران و اساتید ما در کنفرانس‌های بین‌المللی و فرصت‌های مطالعاتی یکی از دلایل کاهش تولیدات علمی کشور بوده است.

وی ادامه داد: زیرساخت‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی نیز اندکی دچار فرسودگی شده است؛ همچنین برخی افراد در مورد چاپ مقالات تبلیغات منفی انجام می‌دهند از دیگر موارد موثر در کاهش تولیدات علمی بوده است.

به گفته صالحی تحریم‌هایی که در مورد تجهیزات و آزمایشگاه‌های پیشرفته اعمال می‌شود، همچنین عدم دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی بین‌المللی و تعیین سقف حقوق و مالیات پلکانی نیز که ممکن برانگیزه اعضای هیات علمی موثر باشد، از دیگر عواملی هستند که سبب کاهش رتبه علمی شده‌اند.

وی افزود: کاهش ۹۰ هزار نفری دانشجویان تحصیلات تکمیلی، کاهش منابع مالی و عدم تحقق سهم بودجه در برنامه ششم و اجبار پرداخت هزینه چاپ مقاله در بسیاری از مجلات بین‌المللی دسترسی باز و تمایل به بازنشستگی و مهاجرت اساتید و دانشجویان در کاهش تولیدات علمی نقش داشته است.

کشورهای مختلف چقدر در تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری می‌کنند؟

معاون پژوهشی وزیر علوم با بیان اینکه کشورها در حال سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه هستند، گفت: بسیاری از کشورها متوجه شدند که هزینه در تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری است.

به گفته صالحی، ایالات متحده ۸۸۰ میلیارد دلار در یک سال در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده است. در چین نیز ۴۳۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده و با فاصله زیادی از نظر تولیدات علمی از چین جلو افتاده است.

وی در مورد سرمایه‌گذاری عربستان گفت: در سال ۲۰۲۳ برای اولین‌بار تولید ناخالص داخلی عربستان از یک تریلیون دلار عبور کرد. وزیر علوم عربستان در جلسه‌ای به من گفت که ۶۰ درصد بودجه تحقیق و توسعه را برای تحقیقات بنیادی گذاشته است.

وی خاطر نشان کرد: در ایران ۷ دهم از تولید ناخالص داخلی صرف تحقیق و توسعه می‌شود که معادل ۲.۷ میلیارد دلار است و بیشتر این مبلغ صرف حقوق و دستمزد نیروی انسانی می‌شود.

تاثیر نمایه‌سازی نشریات بر افزایش تولیدات علمی

عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه رابطه مستقیمی بین تعداد مقالات نمایه شده و خروجی‌های علمی وجود دارد، گفت: هلند که در حال حاضر از نظر تولیدات علمی یک پله از ما پایین تر است، سرمایه‌گذاری زیادی در حوزه نمایه‌سازی انجام داده است.

وی ادامه داد: در ۱۷۳ مجله دارای نمایه بین‌المللی ما، ۱۳ هزار و ۹۰۰ مقاله منتشر شده که از این تعداد نزدیک به ۸ هزار و ۵۰۰ مقاله با وابستگی سازمانی ایران بوده است. همچنین به این مقالات ۱۸ هزار بار استناد شده است.

وی افزود: ۳۱ درصد از تعداد ۸ هزار و ۵۰۰ مقاله فارسی هستند؛ بنابراین از طریق نمایه‌سازی سهم مقالات فارسی ما نیز افزایش یافته است که این باعث اقتدار کشور می‌شود. همچنین با نمایه‌سازی از کل جهان به نشریات ما مقاله می‌فرستند و این دیپلماسی علمی را گسترش می‌دهد.

اقدامات وزارت عتف برای حفظ شتاب علمی

معاون پژوهشی وزیر علوم در مورد اقدامات وزارت علوم برای حفظ شتاب علمی گفت: تصویب آیین‌نامه جامع پژوهانه که در برنامه هفتم نیز مورد توجه قرار گرفته، یکی از این اقدامات است. در این آیین‌نامه گرنت اعضای هیات علمی حداقل ۲ و ۳ برابر می‌شود.

وی افزود: همچنین اقداماتی همچون اختصاص گرنت ویژه به دانشمندان برتر و اساتید جوان، تدوین و تصویب آیین نامه پایه‌های تشویقی، تصویب و اجرای آیین‌نامه پژوهشگران پسا دکتری و اخذ مجوز امریه سربازی پسا دکتری، تصویب آیین‌نامه پژوهشگران مستقل، بورس رتبه‌های برتر کنکور و مقام آوران المپیادهای علمی، مصوبه جهش علمی، تدوین آیین‌نامه تعاملات بین‌المللی، اخذ مجوز جذب هیات علمی از جمله اقدامات در این راستا بوده است.

صالحی خاطر نشان کرد: آیین نامه اجرایی امریه سربازی پسا دکتری به زودی توسط ستاد کل نیروهای مسلح ابلاغ می‌شود.

وی در مورد سایر اقدامات وزارت علوم برای حفظ شتاب علمی گفت: ۱۰۰ میلیون یورو معادل ۳ هزار میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی برای تجهیز و نوسازی زیرساخت‌های پژوهشی و همچنین دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی در نظر گرفته شد. همچنین سامانه نظام ایده‌ها و نیازها مصوب شورای عتف است و برای کل کشور و تنها مربوط به وزارت علوم نیست و این سامانه تبدیل به پنجره واحد نظام علم و فناوری کشور شده‌است.