برنامه بهبود سلامت شهری در ایران/ تعامل مدیریت شهری با نظام سلامت

مهر نوشت: در نخستین نشست گروه ارتقای سلامت فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۳، ضمن بررسی سند حمایت طلبی بهبود سلامت شهری، بر لزوم تغییر نگاه مدیران شهرداری‌ها در سطح کشور به حوزه سلامت شهری تاکید شد.

عباس استاد تقی‌زاده عضو گروه ارتقای سلامت فرهنگستان علوم پزشکی و دانشیار سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم پزشکی تهران، در معرفی سند حمایت طلبی بهبود سلامت شهری فرهنگستان علوم پزشکی، ضمن تاکید بر تغییر و اصلاح دیدگاه مدیران شهری در سطح کشور و به طور خاص در شهرداری تهران نسبت به حوزه سلامت شهری، گفت: در این حوزه باید از نگاه فیزیکی به مقوله سلامت عبور کرد و ساختارهای مناسب در جهت اجرای برنامه‌های هدفمند برای سلامت شهری هدف‌گذاری شود. این سند در کمیته مخاطرات محیطی گروه علمی ارتقای سلامت فرهنگستان علوم پزشکی تهیه شده است.

وی افزود: رشد شهرنشینی و تغییر اقلیم در کنار سایر عوامل در زمره عوامل اجتماعی سلامت محسوب می‌شوند و این در حالی است که مرکز سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای سلامت شهری (urban health) بیکاری، فقر، خشونت و برخی از عوامل دیگر را نیز جز عوامل تعیین کننده سلامت شهری معرفی کرده است.

تقی‌زاده افزود: این مرکز برنامه‌ریزی برای داشتن شهر سالم را مورد بررسی قرار داده است که در آن بسیاری از عوامل شهری مؤثر بر سلامت از جمله دسترسی شهری، شبکه حمل و نقل و…، را جز آن دسته قرار داده است.

عضو گروه ارتقا سلامت فرهنگستان ادامه داد: طبق آمار بانک جهانی، زاغه‌نشینی و اسکان غیررسمی از مهم‌ترین تهدیدات سلامت شهری در کشورهای در حال توسعه خواهد بود که در ایران نیز هم اکنون برخی از کلانشهرها حدود ۲۰ تا ۲۹ درصد جمعیت، مبتلا به این معضل هستند.

دانشیار سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم پزشکی تهران اذعان داشت: در سال ۲۰۰۸ برای نخستین بار جمعیت شهرنشینی جهان از ۵۰ درصد عبور کرد و انتظار می‌رود در سال ۲۰۳۰ این رقم در جهان به ۶۰ درصد برسد و در ایران نیز در حال حاضر این رقم، ۷۲ درصد را نشان می‌دهد.

تقی زاده خاطرنشان کرد: پایش و رصد بیماری‌های واگیر و ارتقا سلامت کودکان از جمله زمینه‌هایی است که مدیریت شهری می‌تواند به آن بپردازد. همچنین مسائل فرهنگی و جهان‌بینی شهروندان در کنار عوامل‌محیطی در بحث سلامت شهری حائز اهمیت است و پژوهش‌های ما نیز نشان می‌دهد، قوانین شهرداری‌ها سال‌های ۱۳۷۵ و ۱۳۷۹ تکالیف متعددی را برای شهرداری‌ها مشخص کرده است و جزئیاتی همچون سرویس‌های بهداشتی را نیز در آن لحاظ کرده است و شهرداری‌ها را مسئول سلامت شهری می‌داند اما این مهم در عمل اجرا نشده است.

تقی زاده تاکید کرد: برنامه بهبود سلامت شهری در ایران با ملاحظه چالش‌ها، راهبردها، مأموریت‌ها و اقدامات اجرایی در گروه ارتقا سلامت فرهنگستان علوم پزشکی اکنون تبدیل به یک سند جامع شده است.

وی، تغییر الگوی بیماری‌ها، ضعف در توجه به شاخص‌های سلامت در بخش‌های مختلف توسعه شهری و تراکم بالای جمعیت به خصوص در سکونت‌گاه‌ها، عدم توسعه پایدار فرهنگ سلامت و دیگر عوامل را از جمله چالش‌های سلامت شهری در ایران دانست و افزود: شهرداری‌ها باید بپذیرند که در برنامه‌ریزی‌های خود توانمندسازی شهروندان را در جهت ارتقای سلامت خود لحاظ کنند و اقدامات مثبت انجام شده را توسعه و تداوم بخشند و در این راستا شهرداری می‌تواند در حمایت از برنامه جامع مراقبت‌های سلامت ایران (primary health care) PHC نقش مهمی را ایفا کند و در این راستا می‌توان اختیارات کنونی وزارت بهداشت را در زمینه PHC به آموزش و پرورش و مدیریت کلان برنامه‌ریزی شهری و شهرداری‌ها واگذار کرد.

تقی زاده به بحث سلامت روان اشاره کرد و گفت: امروزه در دنیا بحث روان‌شناسی شهری (urban psychology) مطرح شده است که در آن زیباسازی شهری و دسترسی به خدمات سلامت روان هم دیده می‌شود و باید در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد و در بحث مدیریت شهری علاوه بر شهرداری‌ها، وزارت کشور، وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و بسیاری از دیگر نهادها نیز اهمیت خواهند یافت و در حوزه‌هایی مانند سلامت روان، مشکلات بنیادی باید در سطح کلان مدیریت شود و وقتی چسبندگی اجتماعی (Social Connectedness) در شهرها کاهش یافته است، سلامت روان را نمی‌توان فقط با راه‌اندازی درمانگاه‌ها مدیریت کرد.

در این نشست، علیرضا مصداقی‌نیا عضو گروه ارتقا سلامت فرهنگستان نیز گفت: پیشنهاد کنونی ما این است که یک مرکز جامع بهداشت شهری در پایتخت تهران به عنوان یک پیکره منسجم این امکانات گسترده را با هم هماهنگ کند که با هم‌افزایی بهترین نتیجه حاصل شود و این الگویی برای مدیریت شهری در کشور خواهد بود.

وی ادامه داد: شهرداری تهران در حال حاضر ۲۰ درمانگاه‌ها و اورژانس مستقل و ۴۰۰ واحد سازمانی را شامل بیمارستان و داروخانه در اختیار دارد که هریک کار خود را انجام می‌دهند و با نگاه درآمدزایی در سطح شهرها، خدمت ارائه می‌دهند.

مصداقی نیا خاطرنشان کرد: جزایر جداگانه فعال در زمینه سلامت شهری توسط ۳ دانشگاه علوم پزشکی، شهرداری‌ها، قوه قضائیه، ارتش و دانشگاه آزاد اسلامی در پایتخت وجود دارند که ذیل مدیریت یکپارچه و جامع سلامت شهری می‌توان خدمات کمی و کیفی آنها را ارتقا داد.

سپس حسین ملک افضلی عضو پیوسته فرهنگستان و عضو گروه ارتقا سلامت گفت: مفهوم سلامت و اجرای خدمات آن، باید مفهومی جامع نگر در نظر گرفته شود و در واقع سلامت همه جانبه مدنظر باشد که با آموزش مدیران تا حدی قابل تحقق است. توسعه دوره‌های کارشناسی ارشد بهداشت (MPH) را در سطح گسترده در وزارت بهداشت و نهادهای دیگر مرتبط با سلامت می‌توان تا حدی در تغییر دیدگاه مؤثر دانست.

در ادامه این نشست، محمد حسین تقدیسی عضو گروه ارتقا سلامت نیز به استفاده از ظرفیت سمن‌ها یا سازمان‌های مردم نهاد یا NGO ها اشاره کرد و بیان داشت: شناسایی افراد توانمند بازنشسته به عنوان نیروهای داوطلب که ظرفیتی ارزشمند در ارتقای سلامت را پدید می‌آورند؛ مصادیقی از تغییر رویکرد شهرداری تهران است که باید در کنار نکات فوق در نظر گرفته شود.

وی افزود: اگر تمام این ظرفیت‌ها با همدیگر دیده نشوند و بخش‌هایی از راهکارهای حمایت طلبی محقق نشوند، تنها با آموزش سواد سلامت به مردم مسائل کنونی حل نخواهد شد.

در پایان نشست، تقی‌زاده با جمع‌بندی مباحث گفت: دو دیدگاه کلی وجود دارد، اینکه باید تغییر نگاه مدیران شهری رخ دهد و در مقابل نیز وزارت بهداشت با نگاه مشارکتی از ظرفیت‌های شهرداری استفاده کند و برای تحقق این دو ایده در کنار همدیگر، باید نظامی علم محور همراه با عمل طراحی شود.