انیمیشن یک ابزار استراتژیک است/ پویانمایی ایرانی نداریم

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی حوزه هنری، برنامه «قرار هفت» با موضوع «سواد تماشا؛ رهیافتی برای تماشای فعال مخاطب» با حضور فرزانه فخریان زبان شناس فرهنگی و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان، داوود ضامنی پژوهشگر و مدیر ارزیابی و پایش حوزه هنری، محمدحسین صادقی تهیه کننده انیمیشن «لوپتو» و مجید مجیدی مدیر کانون اندیشه پژوهی کودک و نوجوان ۲۹ بهمن، در تالار هراتی حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای نشست مجید مجیدی مدیر کانون اندیشه پژوهی کودک و جوان، در توضیح پژوهش‌های انجام‌شده با موضوع «لوپتو» گفت: این پژوهش شامل تحلیل روانشناختی انیمیشن «لوپتو» به همراه یادداشت‌های کارشناسان، گفت‌وگو با نوجوانان پایه هفتم و هشتم و اکران مدرسه‌ای این انیمیشن در شهرهای فاقد سینماست. با موارد ذکر شده، ما سواد تماشا را اجرا کرده و سوالاتی درباره این انیمیشن طراحی شد و ۷ هزار نفر مورد پرسش قرار گرفتند که از نتایج آن می‌توان در راستای تحلیل مصرف کالاهای فرهنگی بهره برد. پژوهش حلقه مفقوده تولیدات فرهنگی و هنری به ویژه برای مخاطب کودک و نوجوان است؛ پس از تولید و عرضه محتوا، کار تمام نمی‌شود بلکه در یک مسیر دیگری بایستی آغاز شود. دیدن انیمیشن از نگاه مخاطب و شناخت ادراک او از محصول یکی از مهم‌ترین یافته‌هایی است که می‌تواند به تولیدکنندگان انیمیشن کمک کند.

انیمیشن یک ابزار استراتژیک است

در ادامه داوود ضامنی پژوهشگر و مدیر ارزیابی و پایش حوزه هنری، درباره مسؤولیت اجتماعی انیمیشن اظهار کرد: به نظرم انیمیشن، یک فرآورده علمی و هنری است که ذیل موضوعی میان رشته‌ای تعریف می‌شود و نگاه به انیمیشن به صورت صرفاً هنری یا رشته دانشگاهی، نگاه درستی نیست و به انیمیشن می‌توان به مثابه یک موضوع میان رشته‌ای نگاه کرد. سوالی که پیش می‌آید این است که مسؤولیت اجتماعی انیمیشن به مثابه یک فراورده علمی- هنری چیست؟ و پاسخگو و سودبخش بودن، جواب این سوال است‌. در واقع انیمیشن یک ابزار استراتژیک است و سرمایه گذاری در ساخت انیمیشن، یک سرمایه‌گذاری استراتژیک و بسیار سودمند به حساب می آید.

ضامنی ادامه داد: البته در موضوع سودمندی انیمیشن فقط بحث فروش و مسایئل مالی مطرح نیست. این سود شکلی از منفعت است. منفعتی اعم از مالی و معنوی و از همه مهم‌تر آموزشی و تربیتی و آنچه که خیر عمومی را حاصل کند. شاید بهتر باشد انیمیشن را یکی از فراورده‌های رسانه‌ای و میان رشته‌ای دانست و وجه تربیتی و آموزشی‌اش را بیش از سایر وجوه آن دید، این‌ در حالی است که معمولا وجه اقتصادی و فروش انیمیشن بررسی و مورد توجه بیشتر قرار می‌گیرد اما باید توجه داشت میزان فروش انیمیشن لزوما شاخص موفقیت این محصول نیست.

مدیر ارزیابی و پایش حوزه هنری تاکید کرد: ما اگر می‌خواهیم انیمیشن ایرانی بسازیم باید ایرانی فکر کنیم. اگر انیمیشن امروز ما در جایگاه محتوایی که باید باشد نیست، مقصر آن هنرمند و تولید کننده انیمیشن نیست؛ باید همه ارکان جامعه اعم از دانشگاه و نهادهای دینی و … در این مهم، یاری و همکاری کنند و پاسخگو باشند.

انیمیشن ایرانی نداریم

در ادامه این برنامه فرزانه فخریان زبان شناس فرهنگی و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان تصریح کرد: ما چیزی به عنوان انیمشن ایرانی نداریم و صرفا استودیو و محصولات فرهنگی که در آن ساخته می‌شود، داریم. در مورد انیمیشن‌های ایرانی، فرقی نمی کند اینجا کار شده یا در برزیل و ایسلند و اگر زبان فارسی و تیتراژ آن را برداریم، کسی متوجه تفاوت انیمیشن ایرانی با نمونه خارجی آن نمی‌شود. ما تسلط فنی به این عرصه پیدا کردیم که فضایی پرکشش و پرهیجان است، اما نمی‌دانیم پویانمایی ایرانی چیست و به فراخور مخاطب ایرانی را نمی شناسیم و فضای کلان و مخاطبان آن را نیز نمی شناسیم.

این پژوهشگر ادامه داد: ما در حوزه پویانمایی، خودمان را به جای مخاطب قرار دادیم و براساس تجربه شخصی و نه بر اساس پژوهش کار می‌کنیم. مثلا سازندگان و دست‌اندرکاران انیمیشن می‌گویند «ما اینطور ساختیم، چون ما بچه بودیم این شکلی بود و این حس را داشتیم» و این دیدگاه کار ما را سخت کرده است. وقتی از عزیزانمان در حوزه انیمیشن درباره میزان موفقیت کارشان سوال می‌کنیم، پاسخ می‌دهند، خارجی‌ها هم آن را دیدند و مخاطبش بودند، اما وقتی می پرسیم که آیا می‌دانید آنها چه نظری داشتند، پاسخی ندارند.

مدیرعامل بنیاد پویانمایی ادامه داد: ما انیمیشنی که نشان دهنده اندیشه ایرانی باشد، نداریم و چند سالی است که با پیشرفت دوگانه جذابیت و سودمندی مواجه هستیم و می‌گوییم این محصول خوب است چون جذاب است، اما آیا این محصولات نماینده تفکر ایرانی است؟ ما به دلیل هیجان زدگی و پیشرفت تصویری و فنی که در انیمیشن داشتیم از بحث ارایه محتوای ایرانی بازماندیم. کودک و نوجوان مخاطب خاموش است به عبارت دیگر یا نمی‌داند که می‌تواند حرف بزند یا نمی‌تواند در موردش حرف بزند، در حالی که وقتی می‌گوییم انیمیشن موفقی بوده می گویند بله بچه ها موقع تماشا حال خوبی داشتند و با موسیقی آن همراهی می‌کردند، در حالی که این مساله کمتر از ۱۰ درصد حوزه تحلیلی کار را شکل می‌دهد. ما نتوانستیم در حوزه پژوهش محتوایی و تحلیل هویتی و تربیتی در حوزه انیمیشن ورود کنیم و وقتی می خواهیم موفقیت یک انیمیشن را معرفی کنیم می گوییم انیمیشنی موفق است که بیشتر فروخته است. حال کارهایی پژوهشی که در مورد «لوپتو» اینجا انجام شده مسیری بر خلاف معمول را رفته و باید به این تیم پژوهش خداقوت گفت.

ماجرای شروع ساخت «لوپتو» از مسجدی در دل کرمان

در ادامه برنامه، محمدحسین صادقی تهیه کننده انیمیشن «لوپتو» بیان‌ کرد: متاسفانه با نظرات خانم فخریان موافق هستم. من و همکارانمان در حوزه انیمیشن بدون اغراق سال‌ها و ماه‌ها و روزها و ساعت ها بحث و پژوهش انجام می‌دادیم و سوال اصلی مان این بود که آیا ما انیمیشن ایرانی داریم و چگونه می شود به آن رسید و مهم تر اینکه پدیده انیمیشن ایرانی چیست.

وی اظهار کرد: ما در دنیا فقط چند گونه انیمیشن داریم که نماینده دقیق خاستگاهشان باشند؛ انیمیشن های ژاپنی، آمریکایی، شرق اروپا و اخیرا هم کره‌ای. اینکه ما انیمیشن ایرانی نداریم گذاره درستی است. ما عده‌ای نوجوان در کرمان بودیم که در مسجد فعالیت می‌کردیم. یک بزرگواری آمد و از ما پرسید که آیا انیمیشن دوست دارید. گفتیم بله علاقه داریم، او خودش ۲ کامپیوتر خرید و در کانون فرهنگی مسجد شروع کرد به آموزش دادن به من و عده‌ای دیگر و به این ترتیب بود که ما به انیمیشن علاقه‌مند شدیم. رویای ساخت فیلم سینمایی خوب برای بچه‌های ایرانی از همان مسجد شکل گرفت تا سال ۹۴ که بالاخره تصمیم گرفتیم فیلم سینمایی بسازیم. آن وقت این سوال مطرح شد حالا که قرار است فیلم بسازیم چه بسازیم؟ و مجموعه‌ای از ایده‌ها در خانه انیمیشن کرمان جمع‌آوری شد. ما ۶۰ کتاب کانون پرورش فکری در حوزه کودک و نوجوان را بررسی کردیم و با فراخوان دادن و بعد از فراز و نشیب‌های زیاد، نهایتا ایده اولیه «من و فرشته» از آقای عباس عسگری (کارگردان انیمیشن) انتخاب شد، ولی در ادامه «لوپتو» با سختی بسیار زیادی مواجه شد و به دلیل مسایل مالی، بارها به تاخیر افتاد، ولی با هر سختی بود بالاخره انیمیشن ساخته شد و نوبت به اکران رسید.

تهیه کننده انیمیشن «لوپتو» در پایان تصریح کرد: تا قبل از تشکیل بنیاد پویانمایی، انیمیشن هیچ سامانی نداشت و فقط فعالان حوزه انیمیشن وجود داشتند و حالا نیز باید یک نمونه‌ای وجود داشته باشد که برای ساخت انیمیشنی ایرانی به آن مراجعه کرد.

سواد تماشا، رهیافتی برای تماشای فعال مخاطب

در ادامه مجیدی با اشاره به مهارت‌های ارتباطی گفت: ما تا به حال چنین پژوهش روش‌مندی در حوزه انیمیشن نداشتیم و برای اولین کار سواد تماشا برای انیمیشن «لوپتو» را بررسی کردیم. هدف ما در سواد تماشا این بود که مخاطب ما از انفعال خارج شود و نقش فعالانه داشته باشد.

وی اظهار داشت: در ایران، محصولات فرهنگی و هنری از لحاظ کیفی خوب هستند ولی نظام توزیع و عرضه ما دچار مشکل است. مثلا هشت میلیون دانش آموز قرار است این محصول (انیمیشن «لوپتو») را بینند. چگونه و کجا ببینند؟ بعد از مشاهده، کجا و با چه کسی درباره دریافت‌های شخصی خود صحبت کنند؟ ابهامات و سوالات خود را از چه کسی بپرسند؟ در بسیاری از شهرها سینما وجود ندارد، در برخی دیگر که سینما هست، بعضا مدرسه انگیزه لازم را برای اجرای یک اردوی سینمایی ندارد و مسایلی از این قبیل در نظام توزیع و عرضه محصولات فرهنگی و هنری وجود دارد.

مجیدی ادامه داد: نکته دیگر تأثیرگذاری بر مخاطب است؛ موفقیت یک اثر خوب، به میزان اثرگذاری آن بر مخاطب است. سواد تماشا علاوه بر اینکه رهیافتی برای تماشای فعال مخاطب است، میزان اثرگذاری محصول بر مخاطب را می‌سنجد. سواد تماشا منجر می‌شود، مخاطب تأمل و تفکر نموده و از اثری که مشاهده نموده لذت ببرد. ما در سواد تماشا، سوالاتی را طراحی کردیم‌ که بخشی از این سوالات، درباره اطلاعات صریح از محتوای محصول است. حیطه دوم سوالات استنباطی است و ما از دانش آموز سوالاتی پرسیدیم که براساس آن متوجه شویم چه میزان به فراتر از متن انیمیشن پی برده‌اند، حیطه سوم استدلال و حیطه چهارم نگاه ارزیابی و تفکر انتقادی مخاطب را می‌سنجد. در حیطه استدلال دنبال آن هستیم، ببینیم مخاطب بین مفاهیم تا چه میزان ارتباط و همگرایی به وجود آورده و به یک معنا و هدف واحد از محتوا رسیده است.

مجید مجیدی در مورد یافته‌های پژوهشی سواد تماشا مبتنی بر انیمیشن «لوپتو» افزود: براساس یافته‌های به دست آمده، استان‌های قم، البرز و تهران بیشترین مشارکت و استان‌های بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان کمترین مشارکت را داشته‌اند. هشتاد درصد مشارکت کنندگان پیام فیلم را به خوبی درک کرده‌اند و پسران در مقایسه با دختران نمره بالاتری کسب و ارتباط بهتری را با انیمیشن برقرار کرده اند. دختران در مقایسه با پسران در انتخاب یک اسم جدید برای «لوپتو» خلاقانه‌ عمل کرده و موفق‌تر بوده‌اند.

در انتهای این برنامه، پژوهش‌های انجام‌شده با موضوع «لوپتو» توسط فرزانه فخریان، داوود ضامنی و محمدحسین صادقی رونمایی شد.