ایران در جایگاه ۷۵ توسعه انسانی؛ هوش مصنوعی می‌تواند موتور جهش باشد؟

به گزارش خبرنگار مهر، بر اساس گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵ سازمان ملل، ایران با ثبت شاخص ۰.۷۷۹ در رده ۷۵ جهان قرار گرفته و در گروه کشورهای با «توسعه انسانی بالا» طبقه‌بندی شده است؛ اما در شرایطی که جهان با کندی بی‌سابقه در مسیر توسعه روبه‌روست، کارشناسان هشدار می‌دهند بدون استفاده هدفمند از ظرفیت‌هایی چون هوش مصنوعی، این پیشرفت می‌تواند متوقف یا حتی معکوس شود. در ادامه متن گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد با عنوان کاهش بی سابقه توسعه انسانی در ۳۵ سال گذشته خواهد آمد.

بر اساس تازه‌ترین گزارش توسعه انسانی سال ۲۰۲۵ برنامه توسعه سازمان ملل متحد، پیشرفت در توسعه انسانی با کاهشی بی‌سابقه روبرو شده است. این گزارش نشان می‌دهد که چگونه هوش مصنوعی (AI) می‌تواند بار دیگر جرقه‌ای برای توسعه ایجاد کند.

به جای بهبودی پایدار پس از دوره بحران‌های بی‌سابقه سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵ حاکی از پیشرفتی ضعیف و غیرمنتظره در مسیر توسعه انسانی است.

بر اساس این گزارش با کنار گذاشتن سال‌های بحرانی مذکور، میزان اندک رشد پیش بینی شده در توسعه انسانی جهانی، پایین‌ترین سطح از سال ۱۹۹۰ تاکنون را نشان می‌دهد.

گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵ با عنوان «مسئله انتخاب: انسان و امکان‌ها در عصر هوش مصنوعی»، روند پیشرفت توسعه را بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌ها موسوم به شاخص توسعه انسانی (HDI) مورد تحلیل قرار می‌دهد. این شاخص، شامل دستاوردها در حوزه‌های سلامت آموزش و سطح درآمد است و تصویری جامع از وضعیت کلی توسعه انسانی در کشورهای مختلف ارائه می‌دهد.

گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵ بر تشدید شکاف میان کشورهایی با شاخص توسعه انسانی بالا و پایین تأکید می‌کند؛ شکافی که روند چند دهه‌ای همگرایی در توسعه را معکوس کرده است. در شرایطی که چالش‌های جهانی از شوک‌های اقتصادی گرفته تا فشارهای فزاینده اقلیمی مسیرهای سنتی توسعه را محدود کرده‌اند این گزارش کشورها را به اقداماتی قاطعانه و فراگیر فرا می‌خواند.

آخیم اشتاینر، مدیر برنامه توسعه سازمان ملل متحد در واکنش به یافته‌های گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵ اظهار داشت: برای دهه‌ها در مسیر دستیابی به جهانی با سطح بسیار بالای توسعه انسانی تا سال ۲۰۳۰ حرکت می‌کردیم. اما کاهش شتاب پیشرفت هشداری جدی نسبت به تهدید واقعی پیشرفت جهانی است.

وی افزود: اگر روند کند پیشرفت در سال ۲۰۲۴ به وضعیت عادی جدید تبدیل شود، جهان را ناامن‌تر نابرابرتر و آسیب پذیرتر در برابر شوک‌های اقتصادی و زیست محیطی خواهد کرد.

منطقه آسیا-اقیانوسیه پیشرفت‌هایی کسب کرده است اما پیشرفت نامتوازن همچنان ادامه دارد

با وجود کندی روند پیشرفت جهانی، منطقه آسیا و اقیانوسیه از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۳ یکی از بالاترین نرخ‌های رشد توسعه انسانی را به ثبت رسانده است. بر اساس گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵، ارزش HDI در شرق آسیا و اقیانوسیه و آسیای جنوبی به ترتیب با افزایشی بیش از ۵۰ درصد به ۰.۷۷۵ و ۰.۶۷۲ رسیده است.

با این حال گزارش تأکید می‌کند که پیشرفت در این منطقه همچنان نابرابر و ناهمگون باقی مانده است.

ایران: پیشرفت با فضایی برای رشد

بر اساس گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵، شاخص توسعه انسانی جمهوری اسلامی ایران با ثبت مقدار ۰.۷۷۹ در رتبه ۷۵ در میان ۱۹۳ کشور و قلمرو قرار گرفته و در رده «توسعه انسانی بالا» طبقه بندی می‌شود. این شاخص در بازه زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۳ از ۰.۶۲۶ به ۰.۷۹۹ افزایش یافته است که بیانگر رشدی معادل ۲۷.۶ درصدی در طول سه دهه گذشته است.

در نگاه به آینده، جمهوری اسلامی ایران ظرفیت آن را دارد که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی در پیشبرد نوآوری‌های علمی و فناورانه فرصت‌های جدیدی برای سرمایه گذاری ایجاد کند.

اتخاذ رویکردی راهبردی با تأکید ویژه بر دسترسی برابر زنان و دختران به آموزش، اشتغال و خدمات بهداشتی و درمانی می‌تواند نقش مؤثری در بهبود معنادار این شاخص ایفا کند.

مسیر پیش رو

آخیم اشتاینر، با اشاره به شرایط ناپایدار جهانی اظهار داشت: در این دوران پرآشوب ضروری است که به سرعت راهکارهای نوینی برای پیشبرد توسعه شناسایی و به کار گرفته شود.

وی افزود با ادامه پیشرفت شتابان هوش مصنوعی در ابعاد گوناگون زندگی، باید به ظرفیت‌های آن در زمینه توسعه انسانی توجه ویژه داشت. قابلیت‌های نوینی هر روز در حال ظهور هستند؛ و هرچند هوش مصنوعی راه حل همه مشکلات نیست، اما تصمیم‌هایی که امروز اتخاذ می‌کنیم می‌توانند زمینه ساز احیای توسعه انسانی و گشایش مسیرها و فرصت‌های جدید باشند.

گزارش ۲۰۲۵ همچنین نتایج یک نظرسنجی جدید را ارائه می‌دهد که حاکی از آن است مردم نگاهی واقع‌بینانه اما همراه با امید به تغییرات ناشی از هوش مصنوعی دارند.

این یافته‌ها بیانگر آمادگی عمومی برای پذیرش تحولات فناوری در جهت بهبود شرایط زندگی و توسعه انسانی است.

بر اساس یافته‌های نظرسنجی مندرج در گزارش، نیمی از پاسخ دهندگان در سطح جهانی بر این باورند که مشاغل آنان ممکن است در آینده با فرآیندهای خودکار جایگزین شود. با این حال سهم بیشتری، معادل ۶۰ درصد، انتظار دارند که هوش مصنوعی تأثیری مثبت بر اشتغال داشته باشد و فرصت‌هایی را در حوزه‌هایی ایجاد کند که هنوز به طور رسمی شکل نگرفته‌اند.

تنها ۱۳ درصد از شرکت کنندگان نسبت به از دست رفتن شغل‌ها در نتیجه توسعه هوش مصنوعی ابراز نگرانی کرده‌اند. در مقابل در کشورهای دارای شاخص توسعه انسانی پایین و متوسط، ۷۰ درصد معتقدند که هوش مصنوعی موجب افزایش بهره‌وری آنان خواهد شد و دو سوم پاسخ دهندگان پیش بینی کرده‌اند که در طول یک سال آینده از این فناوری در حوزه‌هایی همچون آموزش، سلامت یا محیط کار بهره خواهند گرفت.

گزارش توسعه انسانی ۲۰۲۵ بر ضرورت اتخاذ رویکردی انسان محور در زمینه هوش مصنوعی تأکید دارد؛ رویکردی که می‌تواند به بازطراحی بنیادین مسیرهای توسعه منجر شود.

نتایج نظرسنجی ارائه شده در این گزارش حاکی از آن است که مردم در اقصی نقاط جهان برای چنین بازنگری و بازتنظیم در رویکردهای توسعه‌ای آمادگی دارند.

این گزارش سه حوزه کلیدی برای اقدام را مشخص می‌کند. ساختن اقتصادی که در آن مردم با هوش مصنوعی همکاری کنند نه اینکه با آن رقابت کنند. یکپارچه سازی توانمندی انسانی در تمام چرخه عمر هوش مصنوعی از طراحی تا پیاده سازی و نهایتاً مدرن سازی سیستم‌های آموزشی و بهداشتی برای برآورده کردن نیازهای قرن ۲۱.

پدرو کونسیچائو، مدیر دفتر گزارش توسعه انسانی برنامه توسعه سازمان ملل متحد با تأکید بر اهمیت تصمیم‌گیری‌های پیش رو اظهار داشت: انتخاب‌هایی که در سال‌های آینده انجام می‌دهیم میراث این گذار فناورانه را برای توسعه انسانی تعیین خواهند کرد.

وی افزود: در صورت تدوین و اجرای سیاست‌های مناسب با محوریت انسان، هوش مصنوعی می‌تواند به پلی مؤثر برای دستیابی به دانش، مهارت‌ها و ایده‌های نو بدل شود؛ ابزاری که می‌تواند طیف وسیعی از افراد، از کشاورزان گرفته تا صاحبان کسب‌وکارهای کوچک را، توانمند سازد.