روزهای سرنوشت‌ساز اوکراین و شطرنج دیپلماتیک در اجلاس «پاریس» و «ریاض»

‌خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل، حسن شکوهی نسب: با گذشت حدود سه سال از بحران اوکراین به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین بحران‌های ژئوپلیتیکی در جهان، این روزها مذاکرات برای حل‌وفصل آن با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری جدید آمریکا سرعت گرفته‌است.

طی هفته اخیر از یک سو شاهد نزدیکی مواضع مسکو-واشنگتن و دیدار نمایندگان آنها در عربستان سعودی، آن هم بدون هماهنگی با اوکراین و اتحادیه اروپا بودیم و از سوی دیگر، کشورهای اروپایی با محوریت فرانسه یک سری نشست‌هایی را در پاریس برگزار کردند. به راستی این دو اجلاس در ریاض و پاریس چه نتایج و دستاوردهایی به همراه داشته‌اند؟

از گفتگوی تلفنی ترامپ-پوتین تا دیدار نمایندگان آنها در ریاض

«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه و ترامپ همتای آمریکایی‌اش، شامگاه چهارشنبه ۲۴ بهمن ۱۴۰۳ در تماسی تلفنی گفتگو و برای دیدار حضوری ابراز امیدواری کردند. اگرچه هنوز تاریخ این دیدار مشخص و اعلام نشده‌است اما نفس این گفتگوی تلفنی و برنامه‌ریزی برای دیدار بدون در نظر گرفتن ملاحظات اوکراین و متحدان اروپایی، نشان‌دهنده پیچیدگی‌های جدید دیپلماتیک و افزایش بی‌اعتمادی در روابط دو سوی آتلانتیک است.

پس از این گفتگوی تلفنی ترامپ و پوتین، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه، و «مارکو روبیو» وزیر امور خارجه آمریکا، در ریاض دیدار و گفتگو کردند؛ گفتگویی که در غیاب نمایندگان اوکراین و اروپا برگزار و از سوی دو طرف مذاکره‌کننده، «سازنده» توصیف شد.

«یوری اوشاکوف» مشاور سیاست خارجی کرملین، در مصاحبه‌ای با شبکه یک تلویزیون روسیه اعلام کرد: «ما توافق کردیم که منافع یکدیگر را در نظر بگیریم و هم‌زمان روابط دوجانبه را پیش ببریم، زیرا هم مسکو و هم واشنگتن به این موضوع علاقه‌مند هستند.» او همچنین تأکید کرد که دیدار پوتین و ترامپ احتمالاً در هفته آینده برگزار نخواهد شد، چرا که آماده‌سازی این نشست به زمان بیشتری نیاز دارد.

«مارکو روبیو» وزیر خارجه ترامپ هم پس از نشست ریاض، گفت: «امروز نخستین گام از یک مسیر طولانی و دشوار اما مهم برداشته شد. دونالد ترامپ قصد دارد به سرعت برای پایان دادن به جنگ اوکراین اقدام کند و هدف، دستیابی به توافقی عادلانه و پایدار است.» او همچنین اعلام کرد که آمریکا و روسیه درباره چهار اصل برای پایان جنگ اوکراین توافق کرده‌اند:

۱. بازگشایی سفارتخانه‌ها در پایتخت‌های دو کشور

۲. انتصاب یک تیم سطح بالا توسط آمریکا برای کمک به پایان جنگ

۳. آغاز گفتگو درباره همکاری ژئوپلیتیکی و اقتصادی برای ایجاد شرایط مناسب جهت پایان درگیری

۴. تعهد شرکت‌کنندگان در نشست ریاض به پیشبرد مذاکرات

اگرچه مذاکرات ریاض پشت درهای بسته برگزار شد اما اظهارات «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه نشان داد که نماینده مسکو در این دیدار بر شروطی چون عدم الحاق اوکراین به ناتو رعایت اصل بی‌طرفی از سوی کی‌یف تاکید کرده‌است.

سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که مسکو از ناتو انتظار دارد از وعده سال ۲۰۰۸ خود مبنی بر عضویت اوکراین در این ائتلاف صرف‌نظر کند و اوکراین نیز بی‌طرفی را بپذیرد. روسیه خواستار بازگشت کی‌یف به مفاد اعلامیه حاکمیت خود در سال ۱۹۹۰ است؛ اعلامیه‌ای که در آن اوکراین تعهد کرده بود کشوری بی‌طرف باقی بماند، در بلوک‌های نظامی شرکت نکند و از تسلیحات هسته‌ای دوری جوید.

به موازات شتاب روابط رو به ترمیم آمریکا و روسیه، روابط آمریکا با اوکراین در حال تیره‌تر شدن است و جدال لفظی ترامپ و زلنسکی طی روزهای گذشته به تیتر رسانه‌های جهان راه یافته‌است.

شمشیری که زلنسکی و ترامپ از رو بسته‌اند

روابط میان کی‌یف و واشنگتن از هفته گذشته، پس از آنکه دونالد ترامپ اعلام کرد گفتگوی خوبی با ولادیمیر پوتین داشته و آن‌ها تصمیم گرفته‌اند جنگ را پایان دهند، به سرعت رو به وخامت گذاشته است.

ترامپ با انتشار پیامی خشمگینانه در پلتفرم رسانه‌ای خود، زلنسکی را «دیکتاتوری بدون انتخابات» خواند و او را متهم کرد که آمریکا را تحت فشار قرار داده تا صدها میلیارد دلار برای «ورود به جنگی که قابل پیروزی نیست» هزینه کند.

این حملات لفظی به مجموعه‌ای از طعنه‌ها تبدیل شد و نهایتاً ترامپ در سخنرانی شامگاه چهارشنبه خود در میامی گفت: «زلنسکی بهتر است سریع‌تر عمل کند، وگرنه کشوری برایش باقی نخواهد ماند..»

در واکنش به این اظهارات، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در یک کنفرانس مطبوعاتی ادعای ترامپ را مبنی بر اینکه اوکراین جنگ را آغاز کرده است و میزان محبوبیت او پایین (۴ درصد) است، رد کرد. او به نظرسنجی‌ای اشاره کرد که نشان می‌دهد ۵۸ درصد از مردم اوکراین به او به‌عنوان رهبر خود اعتماد دارند. زلنسکی همچنین ادعا کرد که ترامپ «در دام حباب اطلاعات نادرست روسیه» گرفتار شده است.

یکی دیگر از محورهای اختلاف ترامپ و زلنسکی به میزان کمک‌های آمریکا به اوکراین طی سه سال گذشته برمی‌گردد که از نگاه رئیس جمهور آمریکا به ۳۵۰ میلیارد دلار می‌رسد.

زلنسکی اعلام کرد که هزینه جنگ تاکنون ۳۲۰ میلیارد دلار بوده است که از این میان ۱۲۰ میلیارد دلار را مالیات‌دهندگان اوکراینی تأمین کرده‌اند و ۲۰۰ میلیارد دلار دیگر از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تأمین شده است. او همچنین گفت که آمریکا ۶۷ میلیارد دلار کمک تسلیحاتی و بودجه‌ای به اوکراین داده است.

حال که زلنسکی امید خود را برای تداوم حمایت آمریکا از اوکراین در دولت ترامپ از دست داده‌است، همچنان به متحدان اروپایی امید دارد تا بتوانند این خلأ بزرگ را پر کنند.

تکاپوی دیپلماتیک نافرجام اتحادیه اروپا طی دو نشست در پاریس

همزمان با مذاکرات نمایندگان ترامپ و پوتین در ریاض، «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه، هفته گذشته دو نشست در پاریس با فاصله زمانی دو روزه در ارتباط با جنگ اوکراین برگزار کرد و حدود ۱۵ کشور به صورت حضوری و یا از طریق ویدئو کنفرانس در این نشست شرکت کردند. در این نشست‌های اضطراری امنیتی، نمایندگانی از انگلیس، آلمان، ایتالیا، لهستان، اسپانیا، دانمارک و هلند، به همراه مقامات ارشد اتحادیه اروپا و «مارک روته» دبیرکل ناتو به چشم می‌خوردند.

در جریان این اجلاس، رهبران اروپایی اعلام کردند که هزینه‌های دفاعی خود را افزایش خواهند داد و توافق کردند که اوکراین باید در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آینده خود نقش داشته باشد.

در این میان، یکی از مسائلی که در نشست پاریس به چشم می‌خورد، واگرایی میان اعضای اتحادیه اروپا در خصوص حمایت از اوکراین بود؛ واگرایی که از نگاه ناظران، ناشی از تفاوت دیدگاه میان کشورهای اروپایی و اختلافات داخلی در خصوص سیاست‌های آمریکا و بود.

برخی کشورهای اتحادیه اروپا هنوز در قبال اوکراین حامی سیاست‌های آمریکا هستند، در حالی که دیگران ممکن است تمایل به رویگردانی از سیاست‌های کاخ سفید پیدا کنند. بنابراین اتحادیه اروپا اکنون با دو راهی مهمی مواجه است: همراهی با سیاست‌های آمریکا و ادامه حمایت از اوکراین یا اتخاذ سیاست‌های مستقل‌تر و کاهش وابستگی به راهبردهای واشنگتن.

واقعیت آن است که اتحادیه اروپا در طول حیات سیاسی خود همواره در موضوعات مختلف دنباله‌رو آمریکا بوده‌است و در مسأله اوکراین نیز آنها به نقش واشنگتن برای تضمین صلح در اوکراین چشم دوخته‌اند. به عنوان نمونه «کی‌یر استارمر» نخست‌وزیر انگلیس، پس از این نشست سه‌ساعته که با حضور رهبران فرانسه، آلمان، ایتالیا، لهستان، اسپانیا، دانمارک، هلند و دبیرکل ناتو در کاخ الیزه برگزار شد، گفت: «تضمین امنیتی آمریکا تنها راه بازدارندگی روسیه از حمله مجدد به اوکراین است.»

حتی ایده «ارتش واحد اروپایی» و استقلال نظامی از آمریکا نیز از سوی برخی از مقام‌های این قاره رد شده‌است؛ همانند اظهارات «رادوسلاو سیکورسکی» وزیر امور خارجه لهستان که در این خصوص بیان کرد: ایجاد ارتش متحد اروپایی رؤیایی است که محقق نمی‌شود. وی ادامه داد که کشورش همواره از توسعه قابلیت‌های نظامی اتحادیه اروپا حمایت خواهد کرد.

فرجام سخن

بحران اوکراین پس از گذشت سه سال همچنان به عنوان یک چالش پیچیده و حساس در عرصه جهانی باقی مانده است. گفتگوی تلفنی ترامپ و پوتین و نیز دیدار نمایندگان این دو در ریاض بدون هماهنگی با اوکراین و اتحادیه اروپا، نشان می‌دهد که روابط بین‌الملل در این بحران در حال تغییر است؛ روندی که نه تنها پیچیدگی‌های دیپلماتیک را افزایش داده، بلکه می‌تواند به تضعیف انسجام میان کشورهای غربی منجر شود.

به رغم نشست به ظاهر موفقیت‌آمیز وزرای امور خارجه آمریکا و روسیه در ریاض که افزون بر مسأله اوکراین، ترمیم روابط دوجانبه را نیز دربرگرفته‌است، دو نشست پاریس میان کشورهای قاره سبز برای حل بحران اوکراین، نتایج مشخصی نداشت و اختلافات داخلی اروپا را عمیق‌تر کرد.

کارشناسان بر این باورند که با توجه به پیچیدگی‌های موجود در مذاکرات و اختلافات داخلی در میان کشورهای غربی، آینده بحران اوکراین همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در این شرایط، دیپلماسی غیررسمی و تعاملات پشت پرده می‌تواند بر روند بحران تأثیر بگذارد، اما یافتن یک راه‌حل پایدار و جامع برای پایان دادن به جنگ سه ساله در اوکراین، امری دشوار و پیچیده است و بسیار بیشتر از ۲۴ ساعتی که ترامپ مدعی شده‌بود، حل‌وفصل آن زمان خواهد برد.